Şair Eşref ve Neyzen Tevfik'te ise hiciv birinci sıradadır ve amaçtır. Edebiyatımızda Mehmed Akif'in hicivciliği nedense gözardı edilmiştir.

Akif, her şeyden önce, içinden çıktığı toplumun dertlerini ve meselelerini bir fikir adamı gibi şiirlerinde ele alan, şiirle düşünen, aynı zamanda inandıklarını özenle yaşamaya gayret gösteren ve sonuna kadar savunan örnek bir aydınımız, önemsenmesi gereken bir düşünürümüzdür. Bu açıdan Mehmet Akif gibi topluma mal olmuş büyük bir şahsiyeti bütün yönleriyle ele almak ve tanıtmak zorundayız.

Türkçe'miz pek çok "dil oyunları"na imkân veren zengin bir dil olduğundan edebiyatçılarımız edebî sanatlara sıklıkla yer vermişlerdir. İşte Safahat'ı incelediğimizde Akif'in hicviyeye geniş yer verdiğini görürüz. Ancak Akif'te hiciv hiçbir zaman amaç değildir. O hicvi amaca ulaşmak için bir söyleyiş tarzı olarak benimsemiştir. Akif'in hicviyelerinde şahıslar yok, şahısların içine düştükleri durumlar ve açmazlar vardır. İnsanlar hicvedilirken onların şahsiyetleri ile birlikte toplum içinde düştükleri kötü durumlar hicvin konusu olmuştur. İşte Akif bu yönüyle diğerlerinden ayrıcalıklıdır.

Türkçe'de istihza, kinaye, nükte, taşlama ve benzeri kelimeler hiciv içindedirler ve bunların edebi sanat olarak tarifleri olduğu gibi halkımız da yaygın olarak kullanmaktadır.

AKİF'TE HİCVİN GÖRÜNÜMLERİ

Mehmed Akif çeşitli söz sanatlarını kullanarak şiirinin destansı ve hiciv havasına girmesini sağlar. Bu yönüyle anlatımında okuyucuda acıma, öfke, dehşet ve şaşkınlık duygularını uyandırır. Yaşadığı toplumun sorunlarına kayıtsız kalmayan Akif geniş anlamda sohbet üslubunu tercih eder. O sosyal bozuklukları teşhis ederken düzeltilmesi için herkesi göreve davet eder. Sanat anlayışını açıklıkla Safahat'ın başında açıklayan Akif'te hiciv kavramı içine giren birçok örnek vardır. Her kitabında, özellikle manzum hikayelerde hicve geniş olarak yer verilir. Sanatının ilk devresinin ürünü olan küçük günübirlik olayların ağırlık kazandığı manzum hikayelerinde, dinî, insani, ailevi sorunlar üzerine eğilir. Köse İmam şiirinde evini idareden aciz İhsan Bey'in eşinin üzerine tekrar evlenmesi ve kadının razı olmamasından sonra erkeğin dörde kadar evlenmeye hakkı bulunmaktadır diyerek kadını dövmesi ve kadının komşuları olan Köse İmam'a şikayete gelmesinden sonra olaylar gelişir ve İmam'ın haber göndermesinden sonra İhsan Bey'in yaptığı hareketler şu sözlerle hicvedilir:

........

-Ne kibarlık bu beyim? Bir davet,
Yetmiyor öyle mi?
-Evet,
Haber aldık... O, fakat sizce büyük bir şey mi ?
On kadın dövse yorulmaz, benim İhsan Beyimi
Bilirim ben ne tosundur.
(Safahat, s.127)

İhsan Bey, İmam'ın bu sözleri karşısında kızarak "Dövüyorsam kendi karımı dövüyorum sana ne", derecesine ileri gider. İhsan Bey bu hareketlerinde yaşadığı 1908 meşrutiyetinden yararlanır ve sık sık dini konuları hürriyetle açıklamaya çabalar. Akif'in; " iki karı alsam ne çıkar saye-i hürriyette " dedirtmesi İhsan Bey'in cahilliğine dikkati çekmek içindir. Mehmet Akif, özellikle tasvirlerinde bu anlatıma baş vurur, çizdiği manzaralar karşısında şairin duyduğu öfke ve tiksintiyi okuyucu hisseder ve ona katılır.

İşte bir başka örnek: Seyfi Baba şiiri...

Şair, bu şiirde sokağı tasvir ederken bizi güldürürken aynı zamanda acı acı düşündürür de.. .Düşünme ise sosyal bozuklukları hatırlattığı gibi, vazifesini yapmayanlara karşı da öfke uyandırır.

Sopa sağ elde, kırık camlı fener sol elde;
Boşanan yağmur iliklerde, çamur ta belde.
Hani, çoktan gömülen kaldırımın, hortlayarak,
"Gel !" diyen taşları kurtarmasa, insan batacak.
Saksağanlar gibi sektikçe birinden birine,
Boğuyordum müteveffayı bütün aferine,
Sormayın derdimi, bitmez mi o taşlar, giderek,
Düştü artık bize göllerde pekala pekala yüzmek!
(Safahat, s.68)

Burada tasviri yapılan harap bir sokaktır. Zemini taştan olan sokağın vaktiyle tamir edilmemesi yüzünden taşları sökülmüş, çökmüş kalabilenler ise yağmurdan sonra insanları ancak sektirmeye yaramaktadır.

Şair burada tamamen hicivle iç içedir. İşte en önemli mısra;

"Boğuyordum müteveffayı bütün aferine,,

Bu mısra da hem sokağı yapanlara şükranı gizli, hem de "aferin", gerçek manasının dışında lanet yerine kullanılmıştır. Çünkü sokağı tamir etmeyenler bu hale getirmiştir.

KÜLTÜREL DÖNÜŞÜM VE AKİF'İN KESKİN HİCVİ

Akif'te küçük olaylar, problemler halinde ele alınır. Özellikle İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra, kötülükler bütün toplumu sarar. Yapılan hareketler "hürriyet" e dayandırıldığından kimsenin sesi çıkamaz. Önceki ve sonraki durumları gayet iyi bilen Akif, yer yer karşılaştırmalarla 1908 hareketini anlatır. Mehmet Akif devrin korkunç olaylarını ani idraki, keskin zekası ve sanatçı gücünün etkisiyle tenkit eder. Acı olayları gülünç yönleriyle ele alarak ortaya koyar. Artık şiirlerinde filozof geçinenler, dalkavuklar, yazarlar, nutuk atanlar, elinde bayrak koşuşturanlar, şairler ve ne yaptığını bilmezler vardır. Bunlarla birlikte Akif'in üslubu da değişir. Alayın yerini öfke alır. Şair sesini yükseltmiştir.

Eli bayraklı alaylar yürüyor dört köşeli;
En ağır başlısının bir zili eksik belli,
Ötüyor her taşın üstünde birer dilli düdük,
Dinliyor etrafını kaplamış yüzlerce hödük,
Kim ne söylerse, hemen el vurup alkışlanacak...
-Yaşasın.
-Kim yaşasın?
-Ömrü olan.
-Şak şak şak

Burada hicvedilenler, 1908 meşrutiyetinin getirdikleriyle kendilerini sokaklarda bulan insan yığınlarıdır. Böylesi bir boşluk içine yuvarlanan halk yığınlarını ne söylediğini bilemeyen "Dilli düdük" denilen hatipler, çevrelerinde her şeyi alkışlayan "hödükler" meydana getirir. Toplumu sefalete sürükleyen devletin çöküşünü hızlandırmak için çalışan fırsatçılar ve memleketin çöküşünü sağlayanlara karşı Akif;

"İt yetiştirmek için toprağı gayet mümbit
Bularak, fuhş ekiyor salma gezen bir sürü it."
(Safahat, S, 177)

diyerek şiddetle hicveder.

Mehmet Akif'te çirkin, beğenmediği görünüşleri karikatürize etme yeteneği de vardır. Nitekim, züppe, şık tiplerini Hüseyin Rahmi gibi çok canlı bir şekilde karikatürize eder. Akif'in hicvettikleri elbette salt bunlar değildir. Akif'in keskin bir dille hicvettiği kişiler arasında, küçük çıkarları için her şeyini feda eden hemen herkes vardır. Ferdî olayların yanı sıra sosyal aksaklıkları tüm çıplaklığıyla hicvederek vermesinin nedeni, Akif'in ideal insan oluşundan ve Asım'ın nesli diye tarif ettiği ideal insanı arayışındandır.

ÖRNEK ŞAHSİYETİ, İDEALİ VE HİCVİ

Onun ideali bir devleti, bir milleti de aşmış, bütün bir İslâm medeniyet coğrafyasına kadar uzanmıştır. Amacına ulaşması için, önce mensubu olduğu devletin kurtulması gerekmektedir.

Yaşadığı asırda peş peşe büyük felaketlerin kopmuş olması Akif'in idealist ve mücadele adamı olmasında, karakterinin yanında biraz da devrin sosyal, siyasal ve tarihi olaylarının tesiri olmuştur. Akif'in hicvettiği devri, bu olaylar ve felaketler hazırlamıştır. İşte Mehmet Akif böyle bir ortamda kaybolmak üzere olan bazı temel kültür ve medeniyet değerlerinin ayakta kalabilmesi ve yaşayabilmesi için sanatını insanların emrine vermiştir. Amaç hicvetmek değil, hiciv yoluyla giderilmesi gereken aksaklıklardır.

Başka bir ifadeyle, İslâmî, ahlâkî ve insanî davranışlar adına, dinin kötüye kullanılmasını, ahlaksızlığı ve insanlığa yakışmayacak davranışları hiciv yoluyla tenkit etmektir amacı.

Görebildiğimiz kadarıyla, özellikle tasvirlerinde hiciv ağırlık kazanmaktadır. Tezatlar hakimdir, eserlerinde.

Akif "kendi olmayan"lara kızardı. "Benzemek" sinirlendiği şeydi; hayatının bir kısmı da bu öfkeden ibarettir.

İkiyüzlülere karşı çok öfkeliydi. Ama yaşı ilerledikçe "İkiyüzlüleri artık sever oldum; çünkü yaşadıkça yirmi yüzlü insanlar görmeye başladım," diyordu ve yaşlandıkça herkesten kaçıyordu. Daha yaşasaydı, yalnız kalacaktı; büyük bir değişim ve dönüşüm geçiren cemiyetle karşı karşıya gelen tek adam.

AKİF'İ SÜREKLİ HATIRLAMAK...

Mehmet Akif, inandı, doğru bildiklerini savundu; hakikatte sebat etti; taviz vermedi. İslâm medeniyetinin karşı karşıya kaldığı kültürel, entelektüel ve toplumsal sorunlar üzerinde kafa yoran, çözüm önerileri sunan, Osmanlı'nın çöküşüyle birlikte İslâm medeniyetinin ve Müslüman toplumların içine sürüklendikleri köklü sorunların hâlledilebilmesi için gecesini gündüzüne katarak çalışan, çırpınan örnek bir şair, sanatçı, aydın ve düşünürdü Akif. Hem ülkemizin, hem de İslâm dünyasının geleceğinin "Asım'ın nesli" diye tarif ettiği özgüven sahibi, imanlı, zorluklara göğüs germeye hazır bir kuşağın yetişmesine ve yetiştirilmesine bağlı olduğunu fark etmişti.

Akif'in hayatı, sanatı ve şahsî özellikleri, hem toplumumuza, hem de özellikle genç kuşaklarımıza ve aydınlarımıza örneklik teşkil etmesi gereken, yavaş yavaş kaybetmeye başladığımız özelliklerdir. O yüzden Akif'i, örnek şahsiyetini, mücadele azmini, sarsılmaz imanını, sanatını ve düşünür kişiliğini bütün yönleriyle genç kuşlaklarımıza tanıtmak zorundayız.

Geri dön

Yazdır

Yukarı