Sınır ihlali yapan Rus uçağının düşürülmesi sonrası Ankara ile Moskova arasında ipler iyice gerildi. Türkiye ile bütün askeri ilişkilere son verdiğini açıklayan Rusya, Suriye'deki hava üssünü S-400 füzeleriyle donatma kararı aldı. Ayrıca, S-300 füzelerinin gelişmiş versiyonu 'Fort' sistemini taşıyan Moskva kruvazörü de Lazkiye açıklarında demirleyecek. Rus Savunma Bakanlığı 'potansiyel tehdit oluşturan tüm hedeflerin yok edileceği' mesajı verirken Türkiye ise sınırda tam teyakkuz durumuna geçti. 18 F16'dan oluşan filo, gece boyunca Suriye sınırında devriye attı. Bölgeye zırhlı araç ve tank sevkiyatı da gün boyunca sürdü.
SU-24 uçağının angajman kuralları çerçevesinde F16'larca düşürülmesinin ardından Rusya'nın yaptığı hamleler, Hatay'ın güneyindeki sıcak atmosferi daha da ısıtacak. Rusya Savunma Bakanı Sergey Shoigu, Beşşar Esed'in memleketi olan Suriye'nin sahil kenti Lazkiye'deki 'Himeymim Üssü'ne hava savunma füzeleri yerleştirileceğini açıkladı. Rusya'nın kullandığını hava üssüne S-400 SAM sistemi yerleştirilecek. Bu sistem şu anda hava savunmaya ilişkin Rusya'nın elindeki en ciddi silah olarak biliniyor. S-400'lerin, 400 kilometre yarıçapındaki her türlü hava hedefini vuracak kapasiteye olduğu belirtiliyor. Moskova buna ek olarak içinde S-300 füzelerinin gelişmişi 'Fort' sistemleri bulunan Moskva kruvazörünü de Lazkiye açıklarında konuşlandıracak. Buna ek olarak Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, Türkiye-Suriye sınırında hava operasyonlarına devam edeceklerini açıkladı.
Askeri alanda bu gelişmeler olurken Ankara-Moskova hattında ilk diplomatik temas da gerçekleşti. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Rus mevkidaşı Sergey Lavrov'la telefonda görüştü. Sınır ihlallerine ilişkin muhatabına kaygılarını ileten Çavuşoğlu'nun, düşürülen uçakla ilgili bilgiler de verdiği öğrenildi. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Tanju Bilgiç, “Görüşmede, konuya ilişkin detayların diplomatik ve askeri kanallardan paylaşılması hususunda mutabakata varılmıştır. Her iki bakanın önümüzdeki günlerde biraraya gelmesi de kararlaştırılmıştır" dedi. Ankara ziyaretini iptal eden Lavrov ile Çavuşoğlu'nun, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) 3-4 Aralık'ta Belgrad'da bakanlar seviyesinde düzenlenecek zirvede biraraya gelmesi bekleniyor.
Yük vagonuyla batı illerinden Gaziantep ve Hatay'a getirilen tanklar, askeri TIR'larla konvoy halinde sınır bölgelerine sevk ediliyor. Çok sayıda zırhlı araç ve tankın sevkiyatı sırasında geniş güvenlik önlemi alındı.
Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Türkiye sınırını ihlal etmesi nedeniyle düşürülen savaş uçağından paraşütle atlayan pilotlardan birisinin Lazkiye'deki üsse götürüldüğünü ve sağlık durumunun iyi olduğunu açıkladı. Rusya'nın Paris Büyükelçisi Aleksander Orlov ise sağ durumdaki pilotun 'muhaliflerden kaçmayı başardığını', diğer pilotun ise bölgedeki güçlerce öldürüldüğünü kaydetti. Öte yandan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Türkiye sınırını ihlal etmesi nedeniyle düşürülen uçaktaki 2 pilot ve arama kurtarma operasyonuna katılan helikopterdeki bir askere cesaret madalyası verilmesi için kararname imzaladı.
Türkiye-Suriye sınırında Türk hava sahasını 5 dakika içinde 10 kez uyarılmasına rağmen ihlal eden SU-24 tipi savaş uçağına angajman kuralları çerçevesinde bölgede devriye görevinde bulunan iki Türk F-16 uçağı müdahalede bulunmuştu. Rusya, Hatay'ın Yayladağı ilçesinin karşısında Suriye'nin Bayırbucak bölgesine düşen uçağın kendisine ait olduğunu açıklamış, NATO, uçağın hava ihlali yaptığına ilişkin Türkiye'nin paylaştığı bilgilerin doğruluğunu teyit etmişti. Rusya tüm bu bilgilere garip bir yanıt verdi. Rus tarafının hazırladığı animasyonlu radar görüntüsüne göre düşürülen uçak, neredeyse vurulduğu yere bile uğramamış. SU-24'ün çok uzak bir mesafeden Türkiye sınırını izlediğini iddia eden görüntü, Rus uçağının hiçbir sınır ihlalinde bulunmadığını ileri sürüyor. Rus uçağının düştüğü yeri yanlış gösteren ve içinde birçok hatalar barındıran animasyon, Türk F-16'larına da gerçekleştirilmesi imkansız bir manevra yaptırıyor. Türkiye'nin yayınladığı radar kayıtlarında Rus savaş uçağı ve Türk avcı uçağının izleri ayrıntılı olarak yeralırken, Rus animasyonunda ise Türk F16'ların operasyonel açıdan imkansız bir hareketle hızla gelip Rus uçağını vurup geri gittiği iddia ediliyor. Rus tezine göre, Rus savaş uçağı neredeyse vurulup düştüğü yerde bile değil.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile telefon görüşmesinin ardından bir açıklama yapan Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, ilginç sözler sarf etti. “Türkiye Dışişleri Bakanı'nın dikkatini, Rus SU-24 uçağının Suriye'de IŞİD'in petrol yataklarını vurduktan sonra düşürüldüğüne çektim" ifadesini kullanan Lavrov, olayı 'planlanmış bir provokasyon' olarak niteledi. “Türkiye ile savaşa girmeyeceğiz. Türk halkına olan tutumumuz değişmedi. Bizi Türk hükümetinin adımları düşündürüyor. Biz komşularımızın bölgesel çıkarlarına hep saygıyla yaklaşıyorduk" diyen Lavrov, Rus uçağının düşürüldüğü bölgede IŞİD'e ait petrol tesislerinin olduğunu iddia etti. Fakat bahsettiği tesislerin nerede olduğuna ilişkin bir bilgi vermedi. NATO'nun Rusya'ya karşı Türkiye'nin yanında olduğunu bildiren açıklamasını da eleştiren Lavrov, NATO'ya üye bütün ülkelerin aynı tutumu benimsemediğini belirterek “NATO'dan Türkiye'nin eylemiyle ilgili tarafsız değerlendirmeler yapanlar da oldu" ifadesini kullandı. Lavrov'un en ilginç cümlesi ise şüphesiz 'Kürtlerle' ilgili olanıydı: “Suriye sürecinde ilerleme sağlanabilmesi için Batı'nın Türkiye'deki Kürtlerle ilgili ortak bir tutum benimsemesi gerekiyor..."
Türk hava sahasını ihlal eden Rus savaş uçağını defalarca ikaz eden Türk pilotlarının ses kaydı ortaya çıktı. Kayıtta F16 pilotlarının, SU-24 uçağındaki Rus pilotları tam 10 defa “Yönünü acilen güneye doğru değiştir" şeklinde uyardığı görülüyor. “Türk Hava Kuvvetleri konuşuyor. Türk hava sahasına yaklaşıyorsun. Yönünü güneye doğru acilen değiştir" diyen Türk pilotların uyarısına aldırmayan Rus pilotlar, sınırda ihlale devam edince iki F-16 uçağının müdahalesiyle karşılaşıyor.
Esed rejiminin Rusya'nın da desteğiyle Lazkiye kırsalındaki Bayır Bucak bölgesine yönelik saldırılarından kaçan Türkmen ve Araplar, Türkiye sınırı yakınındaki Yamadi köyü çevresinde kurdukları çadırlarda güç koşullarda yaşamaya çalışıyor. Yoğun saldırılardan kaçan aileler bazen yürüyerek bazen de motosikletle Türkiye sınırına doğru ilerliyor.
Türkiye'nin uluslararası hukuka uygun davrandığı açık. İlk andan itibaren Türkiye, uluslararası kamuoyunu olayın detaylarıyla ilgili bilgilendirdi ve askeri angajman kurallarına uygun davrandığını belgeledi. Rusya ise Suriye'de hava operasyonları düzenlemeye başladığından beri yaptığı ihlallere bir son vermedi. Türk-Rus ilişkilerinde kısa vadede tansiyon daha da yükselebilir. Zira Lavrov, Türkiye gezisini iptal etti, Rus vatandaşlarına Türkiye'ye gitmemelerini tavsiye etti. Rus ve Türk askerleri arasındaki iletişim de durduruldu. Rusya bundan sonra gerilimi tırmandırmaya karar verirse sınır yakınındaki Türkmenler ve Türkiye'ye yakın gruplara saldırılarını artırabilir. Daha fazla sınır ihlalleriyle Türkiye'nin tahammül sınırlarını da zorlamaya devam edebilir. Rusya'yla tansiyon artarsa NATO Türkiye'yi destekleyecektir. Ancak batıdan Türkiye'nin durumu daha sorunlu hale getirdiği yönünde eleştiriler de gelebilir.
Bu olay beklenen bir hadiseydi. NATO'nun, üyelerini korumaya her şartta hazır olduğunu Rusya'ya açık bir şekilde göstermesi gerekir. Rusya'yı defalarca uyaran Türkiye, uçağı düşürmekte tamamen haklıydı. Moskova durumu daha da germemeli. ABD de başta müttefiki Türkiye olmak üzere NATO'ya üye her ülkenin güvenliğine yönelik taahhüdünün arkasında durmalı.
Aaron Stein (Düşünce kuruluşu Atlantik Konseyi Uzmanı):
Bu olay Ankara'nın bundan sonra kuralları konusunda ciddi olacağını ve Türk Hava Kuvvetleri'nin üstün kabiliyetini ortaya koydu. Olayın ardından Pentagon'un yaptığı açıklamalar Türkiye'nin beklediği tonda değildi. Detayları belli olmadan yapılmaması daha uygun olurdu.
Rusya, Türkiye sınırını 3 ve 4 Ekim 2015'te de ihlal etmişti. İhlali 'hava şartlarına' bağlayan Rus yetkililer, daha sonra ihlalin gerekçesini 'radar kilitlenmesinden kurtulma çabası' olarak değiştirmişti. Konuyla ilgili izahat vermek için Ankara'ya gelen Rus heyeti de Türkiye'den özür dileyerek benzer durumların tekrarlanmayacağını bildirmişti. Türkiye ise hava sahası ihlallerine askeri karşılık verilmesini içeren angajman kurallarının uygulanacağı uyarısını yinelemişti. Türkiye'nin uyarılarını dikkate almayan Rusya'nın hava sahası ihlal listesi oldukça kabarık. NATO'nun son verilerine göre Rus jetleri, Estonya hava sahasını 6, Finlandiya'nınkini 3, Danimarka ve Polonya hava sahalarını da birer kez ihlal etti. İsveç hava sahası ise Rus jetleri tarafından 2012'de 7, 2013'te 8, 2014'te de 10 defa ihlal edildi. Siyasi amaçlarına ulaşmak için sınır ihlallerini bir baskı unsuru olarak yıllardır kullanan Rusya'nın son bir yılda bilinen hava sahası ihlalleri Japonya'ya kadar uzanıyor.
