|

Tasavvuf Karagöz sahnesinde

Yaşayan İnsan Hazinesi seçilen Karagöz sanatçısı Metin Özlen, " Karagöz Hacivat oyununda ikili daima kavga eder ama hiçbir zaman ölüm olmaz. Çünkü Karagöz tasavvuftan çıkmıştır, onda öldürme yoktur" diyor.

Yeni Şafak ve
04:00 - 1/10/2017 Pazar
Güncelleme: 23:49 - 30/09/2017 Cumartesi
Yeni Şafak
Kültür Bakanlığı tarafından Yaşayan İnsan Hazinesi seçilen Karagöz Sanatçısı Metin Özlen, 14 yaşından beri hayal perdesinde gölge oynatıyor
Kültür Bakanlığı tarafından Yaşayan İnsan Hazinesi seçilen Karagöz Sanatçısı Metin Özlen, 14 yaşından beri hayal perdesinde gölge oynatıyor

Bu perde başka perde! Unutulmaya yüz tutan geleneksel değerimiz Karagöz oyunu, günümüzde az sayıda hayali tarafından temsil ediliyor. Kültür Bakanlığı tarafından Yaşayan İnsan Hazinesi seçilen Karagöz Sanatçısı Metin Özlen, 14 yaşından beri hayal perdesinde gölge oynatıyor. 77 yaşındaki Özlen için TRT ve BBC’de belgeseller çekildi çeşitli televizyon programları yapıldı. Yurt dışında onlarca ülkede sahne alırken Fransa’da tiyatro kapıları kırıldı. İzmir’den Antalya’ya, Sinop’tan Sivas’a Anadolu’nun birçok yerinde gösteriler düzenledi. Hayali Metin Özlen ile Karagöz üzerine konuştuk.

* Karagöz ilginiz nasıl başladı?

İkinci Cihan Harbi’nin korkunç yıllarında Rahmetli Büyükbabamlarda kalıyordum. Bana Karagöz muhavereleri anlatırdı. Arap köle, balık oyununu çok severdim ve ağzının içine bakarak uyuyakalırmışım. Anneannem de ‘çocuğun kafasını hayırlı şeylerle doldur’ derdi. Komşular arasında oynatmaya başladım. Hem kartondan tasvir yaptım hem de oynattım.

PERDE DÜNYADIR GÖLGELER İNSAN
* Eski tasvirler nasıl yapılırdı?

Karagöz sanatçısı dağa çıkar; böğürtlen, cehrin, mazı, çivil otu toplar güveç kabında bunlardan renk çıkartırlardı. Şap, bakır sülfat, limon tozu atılır. Soğandan da hem kızıl kahve hem de sarı renk alınır.

* Peki, gölge oyunu neyi temsil eder?

Beyaz perde fani dünyayı, gölgeler insanları, meşale de ruhu temsil eder. Bu ibret perdesidir. Seyredenler kendi hayatlarına hisse çıkartır, alacağını alır. Perde arkasından oynatan tek kişiye hayali denir. Bu hayali ise Allah’tan aldığı ilhamla bu cansız aktörleri perde arkasında getirir, götürür, hareket ettirir. Karagöz’ü inkâr eden kendini inkâr eder.

  • * Kaç çeşit Karagöz var?
  • Karagöz 6 bölüme ayrılır. Sarayda oynanan Karagöz’e “Huzur” Karagözü denir, padişahın huzurunda veya paşa konaklarında enderundan yetişmiş çok seçkin kişiler tarafından oynatılır. Bunların en meşhurlarından biri III. Selim dönemindeki Kasımpaşalı Hafız’dır. O zamanlar yeniçerilerin bir kıpırtısı vardır saray önlerinde, isyana meyillidirler. Bunu gören hayali, üzerinde cesetlerin olduğu bir ağaç çıkartıyor perdeye. Padişah bu ne diyor, o da vaka-i hayriyedir padişahım diyor. İşte Karagöz böyle saraya girmiş, padişaha şifre vermiş, siyasal taşlama yapmış bir sanattır. Padişahların himaye ettiği isimler daha birçoktur. Örneğin Abdülhamid’in huzurunda da Mızıka-i Hümayun Nazif Bey vardır, tasvir üstadıdır. Ben de en çok onu taklit ediyorum.
* Diğer bölümleri neler?

Çadırda, meydanda halka oynatılan Karagöz vardır. Çocuklara oynatılan vardır. Hanımların etkileneceği romantik hikâyeleri olan zenneli oynatılan Karagöz bir başkasıdır. Dergâhlarda şeyhler, müridlerine terbiyeli şekilde oynatırlardı. Çünkü Şeyh Küşteri’yi kendilerine örnek almışlardır, bu tasavvufi Karagöz’dür. Bir de yabancıların da işi içine girmesiyle çoğalan, özellikle yurt dışında oynatılan 18. yy’dan örnekleri görülen pornografik Karagöz var.

* Yurt dışından nasıl bir ilgi var gölge oyununa?

Yabancı devletler klasik oyunları istiyor. Çünkü otantik kıyafet ve farklı hikayeler ilgi çekiyor. BBC için İstanbul’un fethini Karagöz’de canlandırdım. Osmanlı’daki padişahların şehzadeleri daima boğdurduklarına inanıyorlardı. Bir de Karagöz’ün Hacivat’ı öldürmesini istediler. Buna da hayır dedim. Bu geleneğe aykırı çünkü ikisi daima kavga eder ama hiçbir zaman ölüm olmaz. Karagöz tasavvuftan çıkmıştır, onda öldürme yoktur.

* Başka hangi istekler odu?

Almanlar da senaryosunu kendilerinin yazdığı bir Karagöz oynatmamı istediler. İçinde toplayıcı Kürt çocukların olduğu bir oyun. Maksatları bizi birbirimize düşürmekti, ayrımcılık çıkartmaktı. Kendi sanatımı ve milletimi yabancıların menfaatine emanet etmedim. Sanatını yerden yüksek tutacaksın.

* Karagöz sanatı nasıl yaşatılabilir?

Amerika, Fransa, Almanya başta olmak üzere birçok müzede tasvirlerim bulunuyor. Elimde de bine yakın tasvir koleksiyonu var. Yerli yabancı birçok alıcı çıktı ancak ben Kültür Bakanlığı’na geçmesini istiyorum. Karagöz Müzesi açılması çok iyi olur.

ÖNÜNE GELEN ELİNE İKİ DEĞNEK ALIP HALKIN HUZURUNA ÇIKMAMALI
* Sanatçılar arasında nasıl bir usta-çırak ilişkisi olmalı?

Enis Ergün tarafından Karagöz Derneği kuruldu. Bir topluluk oluşturulmalı ve denetleyen ustalar olmalı. Hayalinin yardımcısına yardak denir. Eskiden yardak ustalaşana kadar çalışırdı, usta olduktan sonra da 5 sene ustasının çıktığı yerlerde çıkamazdı. Sanatçıların toplanıp değerlendirme ve sınıflandırma yapması gerekiyor. Önüne gelen, eline iki değnek alıp halkın huzuruna çıkmamalı. Bir de sırtına heybeyi vurup yurt dışına gidenler var. Bunları kimler seçiyor bilmiyoruz.


Karagöz’ün yarısı musikidir
* Bir hayalide olması gereken özellikler neler?

Musiki bilgisi, sahne, dekor tasarım, ışık bilgisi gerekiyor, halk kültüründen anlayacak, şivesi iyi olacak, perde hakimiyeti, el becerisi ve yardımcısı sağlam olmalı. Örneğin Hacivat’ın evi yoktur, gökten inmez sağdan çıkar, semai okur sonra Karagöz’ü çağırır. Şimdikiler klasiği bozup oyunu katlediyorlar. Karagöz’ün yüzde ellisi musikidir. İyi bir oyun için kanun, klarnet ve ud çalan 3 kişilik bir saz heyeti gerekiyor. Bir de Karagöz şarkılarını söyleyecek bir vokal.


Çocuklara Tarkan ve Ciguli’yi çıkardım
* Oyuna çocukların ilgisi nasıl?

Günümüzde sadece çocuklara özel bir eğlence olarak Karagöz sunuluyor. Şimdiki çocuklar da bilgisayar çağında, bu durumda benimsemeleri çok zor. Canlı Karagöz diye sahneye çıkıyorlar markette, Ramazan eğlencesinde. İlgi olmuyor tabii.

* Karagöz oyunlarına çocukların ilgisi nasıl çekilebilir?

Gitar çalarak oyun oynatanlar var. Ben oyunun klasik halini oynatıp en son Zeki Müren, Tarkan, Ciguli, Kenan Doğulu gibi ünlü isimleri çıkardım. Bu ilgiyi arttırıyor.

#Metin Özlen
#Karagöz
#Hacivat
#Tasavvuf
6 yıl önce