Elnur Ismayıl - BİLGESAM
Nisan 2016 Güney Kafkasya bölgesinde yeni bir savaşın yaşandığı dönem olarak tarihe geçti. Azerbaycan-Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu ile ilgili olarak, Nisan 2016'nın ilk günlerinden 1994'te imzalanan Bişkek ateşkes anlaşmasından şimdiye kadarki dönemde en şiddetli savaşlar yaşandı. Uzun yıllardır Azerbaycan ve Ermenistan arasında devam eden görüşmelerde bir sonuç alınamaması üzerine cephede gerginlik her geçen gün tırmanmaktaydı. Azerbaycan, askeri istihbarat bilgilerine dayanarak 2016 yılının Mart ayı boyunca Ermenistan'ın cephe bölgesine askeri tatbikatlar adıyla takviye yaptığını ve bunun muhtemel bir saldırı için hazırlanıldığını beyan etti. Bu istihbarat bilgileri doğrultusunda Ermenistan tarafının sivilleri hedef alan saldırısına karşılık veren Azerbaycan ilk önce topçu birliklerini daha sonra savaş helikopterlerini ve uçaklarını kullanmaya başladı. Çatışma iki ülke arasında büyük bir savaşa dönüştü. 5 Nisan 2016 tarihi ile taraflar ateşkese hazır olduklarını duyurdu.
Güney Kafkasya bölgesinde yaşanan savaşın sorumlusu Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ ve çevresindeki %20'lik topraklarını işgal eden Ermenistan olduğu kadar, 1992 yılından itibaren arabuluculuk misyonu üslenen devletler ve uluslararası örgütlerdir. AGİT bünyesinde oluşturulan Minsk Grubu üyeleri Rusya, Fransa ve ABD'nin 20 yıldan fazla faaliyette oldukları dönemde başarısız arabuluculuk misyonu yürütmektedirler. Bu başarısızlık Azerbaycan tarafından birçok kez eleştirilmiş ve arabulucu devletlerin yeniden belirlenmesi gerektiğini önermiştir. Fakat Minsk Grubu üyesi her üç devletin buna sıcak bakmamasından dolayı mevcut formatı değiştirmek mümkün olmamaktadır. Arabulucuların başarısızlığındaki en büyük pay her üç devlette Ermeni lobisinin etkili olması gösterilebilir. Ayrıca bu devletler bölgede statükocu yaklaşımlarıyla da dondurulmuş çatışmanın muhtemel bir savaşı tetiklemesinde etkili olmuştur.
Ermenistan'ın savaşı neden başlatmış olduğu ve Rusya'nın neden Ermenistan'a gerektiği yardımı yapmadığı sorusu akıllara gelmektedir. Bunun bir kaç nedeni olabilir. İlk olarak, Sarkisyan'ın Kremlin'in onayı olmadan Washington'da Nükleer Güvenlik Zirvesi'ne katılmasından dolayı Rusya'nın Ermenistan iktidarını cezalandırmış olması şeklinde yorumlamak gerekmektedir.
Başka bir neden, Ermenistan'da mevcut iktidardan memnun olmayan muhalif güçlerin böyle bir hamleyle şimdiki Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan iktidarını devirmek olabilir. Savaşın Azerbaycan lehine sonuçlanması halinde Ermenistan'da iktidarın değişeceğini tahmin etmek olur. Ermenistan'ın bu savaşı çıkarmaktaki farklı bir amacını Rusya-Türkiye ilişkileri çerçevesinde değerlendirmek gerekmektedir. İki ülke arasında yaşanan uçak krizi sonrasında Türkiye'yi provoke etmekle çıkacak bir savaşın içine çekmek niyeti olmuş olabilir. Öyle bir durumda Rusya da Ermenistan'ın yanında olmak zorundadır. Fakat Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov'un Türkiye'nin yaşanan savaşla bir ilişkisinin olmadığını duyurması Ermenilerin bu isteğinin de başarısız olduğu anlamına gelmektedir.
Fakat gözüken odur ki, Ermenistan önceden kurgulamış olduğu senaryoları uygulamaya geçiremedi. Azerbaycan'ın karşılık vererek saldırının boyutunu büyük çaplı yapacağını tahmin etmemesi, Ermenistan'ın tüm planlarını bozmuş oldu. Yıllardır devlet bütçesinin önemli bir kısmını savunmaya ve silahlanmaya harcayan Azerbaycan ordusunun böyle bir savaş ihtimalinde karşılık vermesi gerekmekteydi ki bu da oldu. Kısa zaman diliminde Dağlık Karabağ çevresindeki stratejik önemi olan bölgeleri işgalden kurtarılarak kendi kontrolüne geçirmesi, Azerbaycan'ın askeri gücünü gösterdiği gibi, izlenen dış politika stratejisindeki başarısını da ortaya koymaktadır.
1990'lı yılların başından itibaren uluslararası kamuoyunun Dağlık Karabağ sorununa ve farklı dönemlerde yaşanan çatışmalara tepkisi farklılık göstermiştir. Birinci Karabağ savaşı yıllarında Azerbaycan topraklarının işgal edilmiş olmasına rağmen, uluslararası kamuoyunu tarafından eleştirilen devlet kendisi olmuştur. Örneğin Ermeni lobisinin aktif faaliyeti sonucunda ABD tarafından 1992 yılında Azerbaycan'a yaptırım uygulanmıştır.
Son yaşanan gerginlikle uluslararası kamuoyunun olaya yaklaşımında da değişiklik olduğu gözükmektedir. Rusya taraflara ateşkes çağrısı yapsa da Azerbaycan'a herhangi bir tepki göstermedi. Azerbaycan'a karşı Ermenistan yanında askeri olarak yer almasının Bakü-Moskova ilişkilerini sarsacağı kaçınılmaz olur. Böyle bir durum ise Ukrayna'nın doğusunda ve Suriye'de olduğu gibi bir çok bölgede çatışmaların içinde olan Rusya'nın işine gelmemektedir. Ama yine de Rusya Ermenistan'daki askerleri üslerinde bulunan envanterinin savaşta kullanılmasına izin vererek tarafını belli etmektedir.
Uluslararası ve bölgesel teşkilatlar da Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne ve işgal altındaki bölgelerden Ermeni işgalcilerinin terk etmesine vurgu yapmaktadır. Avrupa Konseyi Parlamenter Asamble Başkanı Pedro Argamunt da aynı vurguyu yapmıştır. Uzun yıllar tartışma konusu olan Rusya önderliğinde kurulmuş Kolektif Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (KGIÖ) tarafından da Azerbaycan aleyhine herhangi bir çağrıda bulunulmamış; KGIÖ üyelerinden olan Belarus ve Kazakistan Azerbaycan'ın yanında tavır sergilemiştir ki, Erivan'daki Belarus Büyükelçisi bu nedenle Ermenistan Dışişleri Bakanlığına çağırılmıştır. Bu kurum içerisinde Ermenistan'a destek veren hiç bir devlet olmamıştır.
Rusya'nın çağrışı ile taraflar ateşkesi onaylayarak yeniden masa etrafında toplanmaya karar verdiler. Muhtemelen ateşkes imzalanmasıyla Azerbaycan topraklarının büyük bir kısmının işgalden kurtulması konusunda Ermenistan ikna edilmeye çalışılacaktır. Ermenistan'ın bu durumu kabullenmemesi yeni bir savaş nedeni olacaktır. Viyana'da toplanan Minsk Grubu üye devletlerin temsilcilerinin tarafların ateşkesi kabullenmesi ile bölgeye ziyaretleri Dağlık Karabağ sorununun geleceği konusuna da cevap bulacaktır.
