SSCB'nin dağılmasından sonra Dağlık Karabağ dolayısıyla yaklaşık 25 seneyi aşkın bir süredir çözüm yolları çıkmaza giren Ermenistan-Azerbaycan çekişmesinin sıcak çatışmaya dönüşmesi beklenilen bir süreçti. İki ülke arasında 1994 yılında ateşkes sağlansa da Azerbaycan'a bağlı toprakların %20'si işgal altındaydı. Azerbaycan-Ermenistan arasında ateşkesin ilanından sonra soruna AGİT'in Minsk Grubu'nun girişimiyle çözüm bulunma çabaları günümüze kadar bir netice vermemiştir. Özellikle Azerbaycan tarafı 20 seneden fazla devam eden barış görüşmelerinden umutla bir sonuç beklemiştir. Minsk Grubu eşbaşkanları 1994'den itibaren devam eden barış görüşmelerinde hiçbir ilerleme kat edememişlerdir. 14 Mart 2008'de BM Genel Kurulu'nda alınan karar ise Dağlık Karabağ ve işgal edilen Azerbaycan topraklarına dair en önemli karar olmuştur. 39 lehte, 7 karşı oy ile alınan karara göre Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne vurgu yapılmış ve Ermeni kuvvetlerin işgal altındaki topraklardan çekilmesi istenmiştir.
RUSYA – ERMENİSTAN İLİŞKİSİ
Ermenistan'ın Azerbaycan'a karşı üstünlük sağlamasında Rusya'nın doğrudan ve dolaylı etkisi olmuştur. Ermenistan-Azerbaycan çatışması Rusya'nın jeopolitik öncelikleri ve çıkarları çerçevesinde konumlanmıştır.
Peki Rusya açısından Ermenistan neden önemli olmuştur?
Ermenistan'ı Türkiye'nin, ABD, NATO ve Avrupa Birliği'nin Kafkasya politikasına karşı denge unsuru olarak kullanmak,
Ermenistan sayesinde Kafkasya'daki politik ve askeri varlığını koruyarak, bölgede konuşlandırdığı üslerle Azerbaycan'ı ve Gürcistan'ı kontrol altında tutma,
Ermenistan ve Ermeniler aracılığı ile bölgede etnik çatışmalar çıkarabilme olanağına sahip olmak,
Ermenistan'ı Rusya'nın bölgedeki politik ve ekonomik çıkarlarının korunması yönünde bir bekçi haline getirmek,
Genel olarak Kafkasya'yı savunma ve kontrol sayesinde Rusya'nın kendisine yönelik güneyden yapılabilecek müdahaleler karşısında gereken önlemleri almak.
2015 yılından itibaren Dağlık Karabağ anlaşmazlığına bağlı olarak Ermenistan'ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarında iki ülke askerleri arasında sık sık ateşkes ihlalleri yaşanır olmuştur. Azerbaycan son 10 yılda ekonomisinin de verdiği güvenle ordusunu hem güçlendirmiş hem de askeri teçhizat bakımından donatmıştır. Buna karşılık Ermenistan'da ise hem dış göç nedeniyle nüfus sorunları yaşanır olmuş hem de ordu yenilenememiştir. Azerbaycan'ın Ermenistan ile sıkı bir mücadeleye hazırlandığını düşündüğümüzde bu savaşın çıkması kaçınılmazdı. Hatta Azerbaycan, 2015 yılında Ermenistan ile savaş stratejisi kapsamında büyük bir tatbikat bile yapmıştır. İki devlet arasında çıkabilecek savaşın ilk hamlesinin Azerbaycan'dan geleceği düşünülüyorken ilk güçlü saldırıyı 1-2 Nisan 2016'da Ermenistan (sözde Dağlık Karabağ ordusu) yapmıştır. Ermenistan, Dağlık Karabağ bölgesinden Azerbaycan'a 100 top atışı ile ilk saldırıyı başlatmıştır. İlk saldırılara bağlı olarak 1 Azerbaycan helikopteri düşürülmüş ve 12 asker şehit edilmiştir. Azerbaycan ordusu ise sınıra doğru silah ve mühimmat takviyesi yaparak saldırılara sert cevap vermiştir. Azerbaycan ordusunun karşı taarruzunda Talış köyü etrafındaki tepe, Seysulan yerleşim birimi ve Lele Tepesi Ermeni güçlerinden alınmıştır. Ayrıca Ağdere, Terter, Ağdam, Hocavend ve Fuzuli bölgelerinde operasyonlar başlatılmıştır. Bu operasyonlar sonucunda Ermenilerin elinde bulunan 10'u aşkın stratejik önemi haiz köy, bölge ve nokta geri alınmıştır. Kurtarılan bölgeler içerisinde özellikle Horadiz bölgesindeki “Lele Tepe” askeri açıdan oldukça önemli bir mevkidir. Çünkü Birinci Karabağ savaşında bu tepenin işgalini eski Ermenistan Dışişleri Bakanı Serj Sarkisyan'ın özellikle istediği bilinmektedir. Bu tepe sayesinde Fuzuli, Hadrut, Martuni Azerbaycan ordusu tarafından kontrol edilebilecektir. Buralar ayrıca Hankendi'nin güney bağlantısıdır. Azerbaycan ordusu, Murovdağ'a doğru ilerlemeğe devam ederek Talış ve Akçakend yönünden Ermeni güçlerini çevrelemiştir. Bu başarılara bağlı olarak işgal altındaki Ağdere rayonunda yaşayan Ermeniler, Ermenistan'a doğru göçe başlamıştır. Azerbaycan ordusu Akdam'a doğru Ermeni sınır mevzilerini ele geçirmiştir.
Ermeniler ise Suriye'den göç eden Ermenileri zorla konferans salonlarına toplayarak Karabağ'dan göç yasağı koymuşlardır. Fakat buna rağmen binlerce Suriye'li Ermeni, Karabağ'da yaşamak istemediklerinden Ermenistan'a doğru göçü sürdürmüşlerdir. Suriye'den Ermenistan'a göç ederek Dağlık Karabağ'a yerleştirilen Ermeni göçmenlerin savaşabilecek olanları zorla cepheye götürülmektedir. Ermenistan, sivil halkın Dağlık Karabağ ve cephe hattından göç etmesini engellemek için yolları kapatmıştır.
Rusya, Dağlık Karabağ için Ermenistan ve Azerbaycan'a ateşkes çağrısında bulunmuştur. Ermenistan'ın ateşkes çağrısına Azerbaycan'dan: “Ateşkese hazırız. Fakat Ermeniler işgal edilmiş toprakları terk etmeliler.” biçiminde cevap verilmiştir. Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan “Karabağ konusunda anlaşmaya razıyız” mesajları ile barış telkininde bulunmuştur. Fakat diğer taraftan da Ermeni ordusunun saldırıları devam etmiştir. Azerbaycan-Ermenistan arasındaki bu mücadelede Rusya çaresiz kalmıştır. Çünkü Azerbaycan, Rusya'yı en zayıf ve kötü durumunda yakalamıştır. Rusya'nın Ermenistan'a yönelik taraf tutması halinde Avrasya politikasının çökmesi muhtemeldir. Ayrıca Rusya'nın Ukrayna, Suriye ve Karabağ savaş alanlarında aynı anda aktif olması beklenmemektedir.
Gelinen son noktada Azerbaycan Savunma Bakanlığı savaşta tüm ağır silahları kullanma kararı almıştır. 2-5 Nisan arasında yapılan mücadelede Ermeni kayıplarının 300 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye-Rusya krizi, Karabağ'daki gerilimi de beraberinde tırmandırmıştır. Özellikle Azeri-Ermeni cephe hattında düşük yoğunluklu çatışmaların yaşanmaya başlanması, Rusya'nın Ermenistan'daki hava gücünü arttırmasıyla Rusya'nın düşürülen uçağının intikamını Ermenistan üzerinden alma planları yaptığına dair iddiaları gündeme getirmektedir. Fakat Ermenistan/Azerbaycan arasındaki çatışmalara şu ana kadar ne Rusya ne de Türkiye doğrudan müdahale edici veya kışkırtıcı açıklamalarda bulunmamışlardır. Bu durum iki ülkenin de birbirini tarttığına dair görüşleri de güçlendirmektedir. Bu şartlarda Azerbaycan ordusunun süreyi daha fazla uzatmadan ne kadar toprak alacağı önemliydi. Çünkü iki ülke arasındaki savaşın uzun süre devam etmesine hem bölge ülkeleri hem de Rusya izin vermeyecektir.
