İsmail Hakkı (Mahlası Tarık) 1889 yılında Manisa/Gördes'te doğdu. Eğitimine Gördes'te başladı. Dârülfünun Hukuk Fakültesi'nden 1911 yılında mezun oldu. Dârülfünunda okuduğu yıllarda kitap ve basın dünyasını takip etti. Beyazıt kitapçıları, Hakkaklar ve Kapalı Çarşı içindeki sahafları sık sık ziyaret ederdi. Tanin, Tercümân-ı Hakikat, Tasvir-i Efkâr gazetelerinde çalıştı. Eskişehir'de çıkan Hakikat gazetesinin yönetimini üstlendi. Dârülmuallimîn-i Âliye, İstanbul Sultânîsi, Mercan Lisesi ve Galatasaray Lisesinde öğretmenlik yaptı. Türk Matbuat Cemiyeti, Muallimler Cemiyeti, Türk Ocağı gibi derneklerde faaliyetlerde bulundu. Matbuat Cemiyeti ve Basın Birliği başkanlığı yaptı. Vakit gazetesinde Millî Mücadeleye dair yazılar yazdı. Müdafaa-i Milliye grubunun Anadolu ile haberleşmelerinde aktif görev aldı. Bu çalışmalarından dolayı kendisine İstiklâl madalyası verildi. 1923-1936 yılları arasında Giresun milletvekili olarak mecliste bulundu.
“Yazı Hayatında Elli Yılını Dolduranlar” (1943) ve “Ahmet Midhat Efendi Jübilesi” (1944) düzenledi. 1949 yılı Aralık ayınsa Sahaflar Çarşısı'nda çıkan yangından sonra Çarşı'nın eski hâline gelmesi için çok emek ve gayret sarf etti. Sahaflar Çarşısı'nda kitap, mecmua, gazete ve kütüphane malzemesi dışındaki şeylerin satılmasının engellenmesi için Sahaflar Çarşısı Derneği'nin tüzüğüne bir madde koydurdu.
Hakkı Tarık Us, 1917-1955 yılları arasında Vakit gazetesini, 1936-1937 yıllarında 30 sayı olarak Kitap ve Kitapçılık dergisini çıkartmıştır. En önemli eseri 2 cilt halinde Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi adı ile yayınladığı I. Meclis Zabıtları'dır. 21 Ekim 1956 tarihinde Vakıf Gureba Hastahanesinde öldü ve 23 Ekim'de Beyazıt Camiinde kalabalık bir grup ile kılınan namazın ardından Merkezefendi Mezarlığına annesinin yanına defnedildi.
AYRINTILI VASİYET
Yalnız yaşayan Hakkı Tarık Us, hayatı boyunca kitap, mecmua, gazete, el ilânları, evrak kabilinden aklımıza gelebilecek her şeyi toplamış ve biriktirmiştir. Basma, Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu'ndan (1934) önce çıkmış gazete, mecmua ve kitapların hemen tamamına yakınını toplayarak Vakit Yurdu'nda depolamış ve istifadeye sunmuştur. Gayesi müstakil bir kütüphane kurmaktır. Kütüphane için düşündüğü yer Vakit Yurdu yanında zaman içinde yıkılan Acı Musluk Cami Şerifinin yeridir. Sağlığında kütüphaneyi kuramamış ama vasiyetnamesinde kütüphaneye çok ayrıntılı yer vermiştir. Binanın nereye, nasıl yapılacağı, kimin nezaret edeceği, kimlerin kullanacağı, haftanın kaç günü hangi saatler arası açık olacağı, kütüphaneyi idare edecek kişilerin vasıfları, kütüphanenin fihristinin hazırlanması vs. gibi. Kıymetli, maddî değeri oldukça fazla olan gayrimenkulleri ile telif gelirlerini kendi adına kurulmasını istediği Hakkı Tarık Us Kütüphanesi Vakfı'na vasiyet etmiştir.
Ne yazık ki kendisinin ölümünden sonra kardeşleri ve en yakın arkadaşları bu kütüphane üzerinde pek durmamışlardır. Ölümünden dokuz yıl sonra, 21 Ekim 1965 tarihinde Beyazıt Külliyesi Sıbyan Mektebi binasında vasiyeti kısmen yerine getirilerek Hakkı Tarık Us Kütüphanesi açılır. Basında kütüphanenin neden Sıbyan Mektebi'nde açıldığı, vasiyete uyulmadığı hakkında yazılar çıkması üzerine Ağabeyi Asım Us, Vakit gazetesindeki köşesinde, kütüphanenin belirli bir süre orada kalacağını, çalışmalar tamamlanınca vasiyetnamedeki yere nakledileceğini yazar. Fakat böyle bir çalışma hiçbir zaman yapılmaz.
BÜTÜN GAZETELERİ TOPLADI
Zaman içerisinde vakıf yöneticilerinin ilgisizliğinden ve vakıf gelirlerini iyi yönetememelerinden dolayı kütüphane perişan bir hale gelir. Bu durum basında yer alınca Vakıflar Bölge Müdürlüğü duruma el koyarak mahkeme kararı ile vakfı lağveder ve 2003 yılında Hakkı Tarık Us Kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne devredilir.
Hakkı Tarık Us Kütüphanesi'nin en önemli özelliği, çok iyi bir süreli yayın koleksiyonunun olmasıdır. 1831'den beri İstanbul'da ve Anadolu'da çıkan gazeteleri mümkün olduğunca toplamış, yurt dışında çıkan Türkçe gazeteleri de mübadele yoluyla toplamaya çalışmıştır. Dünyanın hiçbir kütüphanesinde olmayan çok nadir mecmualar ve gazeteler bu kütüphanede mevcuttur. Mesela Mithat Paşa'nın Bağdat Valiliği sırasında yayınlattığı Zevra gazetesi bunlardan biridir. Ahmet Mithat'ın ilk yazıları da bu gazetede yayınlanır. Bu gazete, iki cilt halinde tek nüsha olarak sadece Hakkı Tarık Us koleksiyonunda vardır. Kütüphane süreli yayınları ile ön plana çıkmış ise de kıymetli yazmalar, Müteferrika baskılar, Bulak baskısı kitaplar olmak üzere kıymetli Osmanlıca kitaplar da vardır. Hakkı Tarık Us'un arşivi de bu kütüphane de yer alır. Mektuplar, fotoğraflar, yazışmalar, gazete kupürleri, özel notları, sahaflardan aldığı terekeler bu arşivin içindedir.
KÜTÜPHANENİN JAPON MÜDAVİMLERİ
Kütüphane, Beyazıt Devlet Kütüphanesine devredildikten sonra Tokyo Yabancı Diller Üniversitesi ile T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında yapılan bir protokolle süreli yayınların dijital çekimleri yapılmış, kataloğu hazırlanmış ve internet üzerinden kullanıma açılmıştır.
Japon araştırmacılar, Hakkı Tarık Us Kütüphanesi'ni çok kullanmışlardır. Kütüphanenin müdavimleri, gittikleri her zaman Japon araştırmacılarla karşılaştıklarından bahsederler. İBB Atatürk Kitaplığı'nda düzenlenen “Kitaba Adanan Ömürler: Hakkı Tarık Us” programında dinleyiciler arasındaki bir akademisyen şöyle bir anekdot anlattı: “Soğuk kış günlerinde sadece etrafını ısıtabilen çini sobanın yanında koca koca İkdam, Tercüman-ı Hakikat, Tanin vs. gazetelerin ciltleri arasında çalışan Japon araştırmacılar görürdük. Bir gün sorduk: Niye Osmanlıca gazeteleri bu kadar inceliyorsunuz? Verdiği cevap: Siyaset bilimi çalışıyorum. Osmanlının cihan İmparatorluğunu 600 yıl nasıl ayakta tuttuğunu öğrenmek için.”
