Sosyolog Gerard Delanty, Türkçeye çevrilen yeni kitabı Bir Kavramın Anatomisi Topluluk'ta değişimi yakalamaya çalışır. Dünya değişir, insan, toplum ve algılayış da değişir. Dolayısıyla düşüncelerin, yani felsefenin değiştiğini de söyleyebiliriz. Gerard Delanty bu değişime odaklanır. Merkezinde topluluk kavramı vardır. Topluluk kavramının klasik, modern ve modernizm sonrası dönemde nasıl anlaşıldığını, işlendiğini, değerlendirildiğini inceler
Gerard Delanty'nin modernizmi anlamak ve anlatmak gibi bir derdi yoktur. Öyle olsaydı zaten eseri oldukça geç kalmış ve tekrara düşmüş olurdu. Fakat dünya düzeninin bütünüyle modernizmden sıyrılamadığının, ona son noktayı koyamadığının da farkındadır. Onun derdi, modernizm sonrası dünya düzeninin ne olduğuyla ilgilidir. İnsanlar modernizmin sancılı dönüştürücülüğünden sonra ne hale gelmiştir? Başarı olmuş bir modernizmden söz etmek mümkün müdür? Yoksa modernizm başarısız mı olmuştur? Tüm bu soruların cevabını, topluluk kavramını ortaya atarak tartışmak ister Gerard Delanty. Bu yüzden Topluluk'un modernizm ve modernizm öncesinden ziyade, modernizm sonrasıyla ilgili olan bölümleri daha ilgi çekicidir.
Kitap dokuz ayrı bölümden oluşur. Bunların her birine ayrı bir makale gözüyle bakılabilir. Delanty makaleleri zaman sırasına göre dizmiş. Modernizm öncesi, modernizm ve modernizm sonrası akımları, düşünme şekilleri, felsefi yönelimleri… Başlıklarını söyleyecek olursak: “Gelenek olarak topluluk”, “kentsel topluluk”, “siyasi topluluk”, “postmodern topluluk”, “kozmopolit topluluk”, “sanal topluluk”…
Delanty bu farklı topluluk arasındaki farkları yakalamaya çalıştığı gibi, ortak noktalarına da yönelir. Bütün zamanlarda topluluğun ortak özelliği, yani insanların neden topluluk haline geldiklerinin sebebi, aidiyet duygusudur. İnsanlar bir yere, topluluğa ait olmak ihtiyacı içindedirler. Bu yüzden, modernizm öncesinden, günümüz sanal dünyasına kadar topluluklar eksik olmamıştır ve insanlar değişik sebeplerle topluluklar oluşturmuşlardır. Bu sebepler siyasi olabilir, ırk, milliyet, coğrafya, iş, ideoloji… olabilir. İlginçtir her dönem farklı bir sebep ön plana çıkmıştır. Delanty, ön plana çıkan sebebe yoğunlaşmaz. Yani ideolojileri tartışmaz mesela. Onun dikkat çekmek istediği şey, aidiyet duygusunun, her dönemde farklı bir şekilde, yeniden yeniden ortaya çıkmasıdır.
Topluluk anlayışı ve görünme şekillerindeki ortak noktadan sonra, Delanty topluluk algılayışları arasındaki farklara geçer ve bunları tartışır. Okuyucunun en çok istifade edebileceği yerler buralardır kitapta. Örneğin modernizm ve postmodernizm zamanlarındaki topluluklar hakkındaki farklar, iki dönem hakkında da bilgi verir. Onları daha iyi anlamayı sağlar. Aslında Delanty'in işi çok zordur. Bir yandan topluluk nedir sorusuna cevap ararken, diğer yandan da toplulukla ilgili yapılan farklı tanımlamaların sebeplerini ve sonuçlarını araştırmak zorunda kalır. Fakat hiçbir zaman net, sağlam, mutlak sonuçlara ulaşamaz. Çünkü insanlar gibi topluluklar da sürekli evrim geçirmektedir.
Delanty, örnekler üzerine çalışan bir bilim adamı değildir. Kitabın en zayıf yönü budur. Bu yüzden belki de okuyucu kitap boyunca topluluk hakkında net bir fikre sahip olamaz. Topluluk, tanımı sürekli değişen, her düşünürde farklı bir şekle giren bir kavramdır. O yüzden birkaç örnek topluluk üzerinden konu tartışılmış olsaydı, daha net, kalıcı sonuçlara ulaşılabilirdi. Delanty, Topluluk'ta neredeyse yok denecek kadar az örnek verir. Yani belirli topluluklar üzerine yaptığı çalışmalardan, somut delillerden, bir hipoteze ulaşmaz. Bunu yapabilmek için zaten ona yalnızca felsefe ve sosyoloji yardımcı olamazdı. Tarihe de dalması gerekirdi. Sanki bu noktada Delanty kolaya kaçmış gibidir. Fakat kitabı okuyup, geniş açıdan bakmaya çalıştığımızda, Delanty'nin ne yapmaya çalıştığını daha iyi anlarız. O, daha çok teorik bir çalışma yapar. Yani bütün uygulama alanı kitaplardır. Topluluk kavramı etrafında yapılan tartışmalar, girilen polemikler, daha çok da topluluk kavramına neden farklı zamanlarda farklı tanımlar getirilmiştir gibi sorular üzerine düşünür. Bu yüzden Topluluk kitabına, bu kavram etrafında yapılan çalışmaların bir değerlendirilmesi gözüyle bakabiliriz.
Peki topluluk üzerine yapılan çalışmaların içeriği nedir? Topluluk derken hem Delanty hem de onun kitabında ele alınan düşünürler, Batıyı, yani Avrupa ve Amerika'da örgütlenmiş veya kendiliğinden oluşmuş birlikleri anlarlar. Aslında birlik, halk, cemaat, topluluk, toplum gibi kavramların ayrı ayrı işlenmesi söz konusu değildir. Delanty toplum ve topluluk arasında görülen farklılığı ve bu ikisinin devletle olan ilişkini yazar. Bu şekilde geniş bir coğrafyayı değerlendirme altına almakla kalmaz, üstüne bir de siyaset felsefesinin alanına girer. Bu yüzden olsa gerek kitapta, kısmen de olsa bir dağınıklık vardır. Kitabın sonunda belirli bir topluluk veya anlayış oluşmaz zihinde. Topluluk'ta geniş bir coğrafyanın söz konusu edilmesi, ayrıca Delanty'nin belirli bir ideolojik bakışı işleme gayreti içine girmemesi, kitabı bir bütün olarak değerlendirmeye engel olur.
Yine de tartışmalardan okuyucuya çok şey kalacaktır. Hiç olmazsa toplulukla ilgili yazılan sosyolojik veya felsefi eserlerin hangileri olduğunu öğrenebiliriz. Bununla birlikte topluluk gibi neredeyse her alan için konu olabilecek bir kavramın felsefi, sosyolojik açıdan nasıl anlaşıldığını, işlendiğini, felsefeyle sosyoloji arasındaki geçişkenliği görmeyi sağlar. Kitabın dağınık görünmesinin ayrı bir sebebi de budur: Kavramın algılanışında ve yorumlanışında sürekli bir değişim olduğu için, sınırları belirsiz, sonu bitmeyen tartışmalarının konusu olur.
Bir Kavramın Anatomisi Topluluk
Gerard Delanty
Çev. F. Bilge Atay
Everest Yayınları
Nisan 2015
214 sayfa
