Edebî Mutlak; iki Fransız filozof olarak tanıtılan P. Lacoue-Labarthe ve Jean-Luc Nancy'in Alman romantizmi üzerine yaptıkları bir araştırma ve tartışmadır. Kitabın isminden de anlaşılacağı üzere iki filozof Alman romantizminin bütün boyutlarını ele almazlar. Onun kaynağı ve bütün alanlara etkisi olan edebiyat kuramıyla ilgilenirler. Kitabın alt ismi “Alman Romantizmi Edebiyat Kuramı”dır.
İki filozofa göre halen romantizmin etkisindeyizdir. Diğer ifadeyle modernizm bir nevi bitmeyen bir romantizmdir. Tek farkla, o da bu etkiyi fark etmeyiz veya inkar ederiz. Bu yüzden iki filozofa göre romantizmin kaynağı olarak belirlenen Athenaeum dergisine dönüp bakmak gerekir. Alman romantizmi denilince akla gelecek ilk oluşum ve yayındır bu. “Erken romantizm” olarak da değerlendirilmiştir. Fakat bizim filozoflarımızca modernizmin bütün uzantılarıyla Athenaeum'un sayfalarında karşılaşabiliriz. Dergiyi kuran, yani öncü olanlar Schlegel Kardeşlerdir; August, Wilhelm ve Friedrich. Üçü de filologdur. Ve “Almanya'nın Thüringen eyaletinin en kalabalık şehirlerinden biri olan Jena”da bir grup edebiyatçı ve filozofun bir araya gelmesinde etkili olmuşlardır. Söz konusu olan dergi ve topluluk XVIII. yüzyılda meydana gelir.
P. Lacoue-Labarthe ve Jean-Luc Nancy'e göre romantizm XVII. yüzyılın sonları ve XVIII. yüzyılın başlarında kendini gösterir. Romantizm Hegel'in tabiriyle klasisizmle modernizm arasındaki karşıtlığın ortadan kalkması anlamına gelir. Dorothea Schlegel'in ifadesiyle ise hayata sokulması imkansız olan duygu ve düşüncelerin edebiyatta gerçekleştirilme çabasıdır. Romantizmle birlikte edebiyat, eğitici bir ders olmaktan çıkar, bir sanat olarak kendini göstermeye başlar. Sanat olarak edebiyat, kendi üzerine düşünerek, eserin yaratım aşama ve şartlarını da araştırır. Edebiyat, kuramını da içinde taşıyan bir sanat olarak değerlendirilir. Dolayısıyla edebiyat kuramı da bir sanattır fikri ön plana çıkar. Modernizm bu fikirden halen yararlanmaktadır. Eserin nasıl ortaya çıkarıldığı, ne anlama geldiği, tür olarak farklılığı da esere dahil edilir. Bu ayrıca klasisizmden kopuşu da işaret eder. Bu şekilde romantizm, türlerin ortaya çıktığı, ayrıştıkları, kendi özelliklerini göstermeye başladıkları anlamına da gelir. Zaten bu dönemin sanatçıları ayrıca birer filozoftur. Örneğin roman üzerine yazılan bir kitabın roman olması bu dönemde başlar veya fark edilir. En çok üzerinde durulan isimler: Dante, Shakespeare ve Cervantes'tir. Bunlar kitaplarına, kitaplarının nasıl ortaya çıktığını da dahil eden, kuramlarını oluşturan sanatçılardır.
Tabii temelde romantizm; Antik Çağ ve Antik Çağ edebiyatı etrafında döner, Antik Çağ edebiyatının yeniden eleştirel bir şekilde okunması ve ele alınmasıdır. Platon, Homeros, Sokrates, Aristoteles, Sofokles sık sık başvurulan şair ve filozoflardır. Onların kullandığı teknikler ve teknik üzerine öne sürdükleri fikirler yeniden ele alınır. Şiir, diyalog, piyes, tragedya, drama… üzerine düşünülür. Aristoteles'in şiir türleriyle ilgili yaptığı epik, didaktik, etik… gibi sınıflandırma da tartışılır. Bunlara eklenecek neler vardır diye düşünülür. Lirizmin konumu, sanatın toplumsal ve bireysel işlevi diğer tartışılan, üzerine fragman yazılan konulardır. Bu şekilde romantizm şiir, sanat, edebiyat, müzik, roman kuramlarının ortaya çıkarıldığı bir dönem olarak da düşünülür.
P. Lacoue-Labarthe ve Jean-Luc Nancy'in temelde ulaşmaya çalıştıkları nokta, modernizmin dayandığı ve ilk defa kendini gösterdiği ve uzantılarının nerede olduğuna dair araştırmadır. Araştırma yöntemi olarak Athenaeum dergisinde etkisi geniş yankı uyandıran, günümüzde de önemini kaybetmeyen, halen konuşulan fragman ve diyaloglardan seçtikleri örnekleri sunmak ve bu örnekler üzerinden aynı konuları tartışmak şeklinde belirlerler. Kitapta on iki uzun alıntı vardır. Bunların çoğu Friedrich Schlegel tarafından yazılmıştır. İçinde Novalis'in bir diyalogu da bulunur. Bu açıdan Edebî Mutlak aslında romantik dönemin belirleyici metinlerinin okuyucuya sunulduğu bir seçkiye dönüşür. Diğer açıdan ise aynı metinlerin, günümüz bakış açılarıyla tartışılması, değerlendirilmesi, yeniden süzgeçten geçirilmesidir. Romantikler nasıl klasikle modern arasındaki çatışmayı ortadan kaldırmışlarsa, P. Lacoue-Labarthe ve Jean-Luc Nancy de romantikler üzerinden aynı çalışmaya devam ederler. Romantizm, Antik Çağ diyaloglarının, bir grup edebiyatçı arasında kurulan diyaloglarla yeniden üretilmesiyken, Edebî Mutlak da romantiklerle metin düzeyinde kurulan bir diyalog geliştirme, bu şekilde romantizmin yeniden üretilmesi ve eleştirel okunmasıdır. Kitabın iki filozof tarafından yazılması da bu açıdan manidardır.
Athenaeum'da romantiklerin çalışma biçimi ilginçtir. Örneğin dergide yayımlanan Novalis'in diyaloglarına Schlegel kendi fragmanlarından gönül rahatlığıyla ekler. Schlegel'in fragmanlarına Novalis'in mısralarından alındığı da olur. Athenaeum'a dışarıdan yazı almak istemezler, almaları gerektiğinde kendilerinin olarak benimseyecekleri, altına rahatlıkla kendi imzalarını atacakları yazıları tercih ederler. Dergi halkasına dahil olmak zordur. Dışarıya kapalı oturumlar gerçekleştirirler. Labarthe ve Nancy bunun da Antik Çağ filozoflarının çalışma yöntemlerinden, diyalog kurma biçimlerinden esinlenilerek yapıldığını belirtir.
Edebî Mutlak felsefeyle sanatın buluştuğu nokta olarak da okunabilir. Her iki alana da merakı olan okuyucular için eğlenceli, öğretici bir araştırma ve soruşturmadır. Labarthe ve Nancy bir nevi Alman romantizminden yola çıkarak romantizm sonrasında ortaya çıkan bütün edebi tür, akım ve kuramları da tartışılar. Edebî Mutlak bir felsefe kitabıdır. Onu ayrıca birer sanat, felsefe ve kuram tarihi olarak da okumak mümkün.
Edebî Mutlak
P. Lacoue Labarthe- Jean Luc Nancy
Çeviri: Sevgican Toy Teysseyren
İnsan Yayınları
2015
509 sayfa
