Prense karşı prens

SAHURE ERGÜZEL

Anti-Makyavel 1740-1786 yılları arasında Prusya kralı olan ve tarihe “Filozof hükümdar ”olarak geçen Büyük Frederik tarafından prenslik yıllarında 1739'da yazıldı. Bu eserin hazırlanmasında devrin meşhur filozoflarından Voltaire'in büyük etkisi ve katkısı olmuştu. Hatta Voltaire, eserin bizzat editörlüğünü yaparak, yayınlamıştı. Büyük Frederik, bu eserde Avrupa siyaset felsefesinin en önemli isimlerinden Makyavel'in “Prens” adlı kitabını eleştirmektedir. Voltaire, Anti-Makyavel'in Makyavel'in eserinden bile daha iyi yazıldığını iddia eder ve bu eser sayesinde ahlaksızlıktan ziyade ahlakın öne çıkarılmış olmasının insanlık için bir şans olduğunu söyler.

Anti-Makyavel yazıldığı dönemde de dikkatleri üzerine çekmiş yalnızca Avrupa'da değil, Osmanlı'da da bilinmekteydi. Hatta III. Mustafa devrinde de eser Türkçe'ye tercüme edilmişti.

SANAT VE TOPRAKLA YÖNETİM

Büyük Frederik, Makyavel'in Prens adlı kitabını dünyaya yayılan en tehlikeli kitaplardan biri olarak görmüş, insanlığı yok etmeyi kendine görev bilmiş bu canavara karşı insanlığın savunmasını üstlendiğini dile getirir. Frederik eserin önsözünde Makyavel'in devlet idaresini bozmaya çalıştığını sağlıklı bir ahlaka dair öğretileri yok etmeyi denediğini söyler. Büyük Frederik hükümdarın yalnızca olağan bir istidada sahip olmasını yeterli görmez. Hükümdar, halkını mutlu etmeyi de iyi bilmelidir. Halinden memnun bir halk ayaklanmayı da düşünmez. Hükümdar, gücünü kaybetmekten korkar, oysa mutlu bir halk aynı zamanda hâmisi de olan hükümdarını kaybetmekten daha fazla korkar. Ona göre ülkeyi iyi yönetmenin, toprakları verimli hale getirip korumanın, sanatın her türlüsünü himaye etmenin şüphesiz en büyük zevklerden olduğu düşüncesindedir.

Büyük Frederik'e göre haksız yere toprakları gasp eden bir fatihin asla şansa layık olmadığını, insan soyunun alçakça işlenen cinayetlere daima tiksinti ile bakacağını, yeni tebaasına karşı şiddet uygulayan hükümdarların haklı çıkarmanın mümkün olmadığını, ahlaksızlıkları savunmaya çalışan herkesin Makyavel gibi yanlış sebepler ileri süreceği sonucunu çıkarır. Büyük Frederik bir eleştiri denemesi olarak yazdığı bu eserde Makyavel'in devlet yönetimindeki tutumunu eleştirmiş, verilen makamların kötüye kullanılmamasını, tebaaların alın terini sömürerek kendi etrafındaki insanların zenginleştirilmemesini, kötülüğe kötülükle karşılık verilmemesini, onlardan da korkulmamasını, işte o zaman halkın da kendinin de erdemli olabileceğini, aynı zamanda merhametli olup bunu asla zayıflığa dönüşmemesi gibi sonuçlar ortaya çıkarmıştır.

Ahlaksızlığın üzerinden Makyavel'in ahlaksızlık üzerine örttüğü erdemin kisvesini çekmeye ve dünyanın büyük bir kısmının hükümdarların siyaseti hakkında yanılgıları ortadan kaldırmaya çalıştığını söyleyen Büyük Frederik'in eleştiri denemesi daha birçok hakkında değerli bilgiler ihtiva etmektedir.