Türkiye'de büyükşehir belediye uygulamasını zorunlu kılan nedenler arasında, belli bir coğrafi alandan çok sayıda yerel yönetimin yetkili olması durumunda, planlama ve koordinasyonun sağlanamayışı ile optimum ölçek ekonomisinden yeterince yararlanılamaması nedeniyle kaynak israfının ortaya çıkması yer almaktadır.
Ayrıca sanayileşme, ulaşım ve çevre konularında artan ihtiyaçların hizmet üretme kapasitesi ve yeterli mali kaynaktan yoksun küçük ölçekli yerel yönetimlerce çözülememesi de büyükşehir modelini zorunlu hale getirmektedir.
Büyükşehir Belediyeleri yasal dayanağı 1982 Anayasasından almaktadır. 1984'de 3030 sayılı yasa ile kurulan Büyük Şehir belediye sistemi 2004 yılında çıkartılan 5216 sayılı yasa ile daha fonksiyonel bir yapıya dönüştürülmüş ve 2014 yılında yürürlüğe giren 6360 sayılı yasa ile (yasa 2012 yılında çıkmış) hem sayı olarak (BŞB sayısı 30'a çıkmış) hem de yönetim şekli olarak yeni bir yapıya geçilmiştir.
6360 sayılı yasa ile birlikte ve büyük şehirlerdeki il özel idareleri kaldırılırken, 1592 belediye kapatılmış, 16.082 köy mahalleye dönüştürülmüş ve 27 yeni ilçe kurulmuştur.
Yasa ile, ayrıca, Türkiye'de kent yönetim sistematiği değiştirilmiş, büyükşehirlerin sayısı artmış, yönetim alanları il mülki sınırına kadar genişletilmiştir. Türkiye nüfusunun yaklaşık %77-78'i (56 milyon) ve yüzölçümünün %51'i büyükşehir belediye sistemi ile yönetilmeye başlamıştır.
**
6360 sayılı yasa değişikliği ile getirilen yeni büyükşehir belediye modeli öncelikli amaç olarak ölçek ekonomilerinden yararlanma ve optimum hizmet alanı büyüklüğüne ulaşma düşüncesini içeren yeniden yapılanma girişimidir.
Bir kamu hizmetinin daha hızlı, daha kaliteli ve daha düşük maliyetle sunulduğu ve kamu kaynakları daha etkin kullanıldığı ölçek büyüklüğüdür.
Yapılan değişikliklerle, “Bir yandan merkezden sunulması optimal olmayan kamu hizmetleri yerel yönetimlere devredilmiş, diğer yandan da optimal ölçeğin (yeterli büyüklüğün) altında olmaları nedeniyle bazı yerel yönetim birimleri kapatılarak ve/veya birleştirilerek yerel yönetimlerde optimal ölçek düzeyine ulaşılması hedeflenmiştir."
**
6360 sayılı yasada optimal hizmet alanı ile ilgili en önemli eleştiri, büyükşehir belediyelerinde ortaya çıkan nüfus ve yüz ölçümü farklılıklarına rağmen bu belediyelerin aynı mevzuata tabi tutulacak olmasıdır.
Şöyle ki, büyükşehir belediye olma şartı 750.000 nüfusu bağlanmıştır. Ancak büyükşehir olan iller de ne alan ne de nüfus yoğunlaşması konusunda benzerlik yoktur. Şöyle ki, 14 milyon kişinin yaşadığı 5170 km2 alana sahip olan ve nüfus yoğunluğu yaklaşık 2700 olan İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile hemen hemen aynı alana sahip 731 bin nüfuslu ve nüfus yoğunluğu 124 olan Ordu Büyükşehir Belediyesi ile aynı mevzuata, görevlere sahip olacaklardır.
6360 sayılı yasa ile farklı büyüklükteki büyükşehirlerin aynı mevzuata sahip olması optimal hizmet alanı tahsisinde sorun oluşturmaktadır.
Aslında yasanın küçük ve büyük ölçekli belediyeleri biraz olsun farklılaştırarak optimal hizmet alanını tahsis etmede faydalı bir adım olarak düşünülürken, büyükşehir belediyeleri arasında ölçek anlamında ciddi farklılıkların korunarak optimal hizmet tahsisi bakımından bir sapma ortaya çıkarmıştır.
**
6360 sayılı yasa ölçek optimizasyonu anlamında ciddi iyileşmeler olacağı beklentisiyle (birim başına hizmet maliyetinin azaltımı, etkin kaynak kullanımı, büyük ölçekli uzmanlaşmış yönetsel yapı, verimlilik artışı, kaynak israfının azalışı, mali kaynak artışı, şehrin imar planlamasında bütünlük sağlanması, büyük ölçekli projelerin hayata geçirilmesi, hizmet koordinasyonu v.s.) çıkartılmıştır.
Yine gerekçede, 'Hizmetlerin sunumunda kalite, hız, ekonomiklik ve verimlilik artacağından; nihai olarak hizmetlerden yararlanan halkın memnuniyeti de artacaktır' denilmektedir.
**
Kanunun gerekçesinde açıklanan beklentilerle uygulama sonuçlarının ciddi şekilde karşılaştırılması gerekir. Son referandum sonuçları, dolaylı da olsa, yeni büyükşehir sisteminin bir takım sorunlar/memnuniyetsizlik ürettiğini ve revizyon ihtiyacını ortaya koymaktadır.
Büyükşehir yapılanmasının değiştiren 6360 sayılı yasanın gerekçesindeki kazanımların ne ölçüde realize edildiğine iyi bakmak gerekir.
