11 Eylül"de ikiz kulelerin "uçaklanması" ile başlayan süreç Ortadoğu"da ve hatta İslam coğrafyasında El kaide döneminin fiili ilanı anlamına geliyordu. El kaide"nin gerçekte kimlerden oluştuğu, kimi temsil ettiği sorularına vereceğimiz cevaplar farklı olabilir. Hatta böyle bir örgütün olup olmadığı bile tartışılabilir. Kesin olan şu ki; Ortadoğu"da Amerika"nın başlattığı kuşatma hareketine karşı tepkinin, direnişin temsiliyet makamına, yine Amerika ve medya kanalı ile El kaide"nin oturtulduğuna şahit olduk.
Afganistan gibi bir ülkenin işgali, Irak"ta Saddam gibi bir diktatörün düşürülüp sözüm ona Iraklıların özgürleştirilmesi söylemine karşılık, Amerikan işgaline karşı koyan, itiraz eden dinamizm El kaide hanesine yazıldı. Gerçekte El kaide isimli bir yapının olup olmadığı bir yana, doğal olarak işgal edilen her ülkede ortaya çıkması beklenen direniş hareketleri gibi Irak"ta, Afganistan"daki direnişler de El kaide potasında toplatıldı.
Adeta İslam dünyasında yeni bir El kaide akımı dalgasının yaygınlaşması, Amerikan kuşatmasına karşı her karşı çıkışın El kaide çerçevesine sıkıştırılması istendi. Kendisi gibi düşünmeyen tüm farklı oluşumları da yok eden, sekter bir yapı; Batı karşısında İslam dünyasını temsil makamına oturtuldu. Bu arada Amerikan işgalini meşrulaştıracak bir "terör tehdidi" algısını diri tutacak son derece şaibeli saldırılar gerektiği zaman gerektiği yerde bol miktarda gerçekleştirildi.
Askeri işgalin gerekçesi olarak "Ortadoğu"da özgürlük ve uygarlaştırma kampanyası"nı meşrulaştıracak şiddet eylemeleri, hiç eksik olmadı on yıldır. Bu yanda Irak, Afganistan gerekli şekilde dizayn edilirken diğer yanda El kaide"nin buharlaştığını gördük.
Batı ile hesaplaşmayı, El kaide isminin temsil ettiği, daha doğrusu çağrıştırdığı, anlayış ve yönteme indirgeyen, entelektüel anlamda yüzleşmekten koparıp Batı medeniyeti karşısında kurucu, inşa edici bir perspektifi provoke eden süreç yaşandı. Yaşanan acılar, talan edilen İslam coğrafyasının çaresizliği, kontrolsüz şiddetin temsil ettiği bir tepkiye emanet edilmek istendi. Gerçekte ise El kaide (burada bir örgütü değil temsil edilen bir anlayışın sembolizminden söz ettiğimizi bir kez daha hatırlatmalı) türü tepki vermeyi haklılaştıran, adeta başka hiçbir seçenek bırakmayan tecrübenin karşısında isyan ruhunu küçümsüyor değilim. 11 Eylül"le başlayan Ortadoğu"nun dizaynı projesinde bu ortamının doğurduğu tepkilerin medyatik alanda kullanışlı hale getirildiği; yapanların sahibi meçhul bir dükkan vitrinine asılan levhayla işaret edildiği, yer yer ümmetin geleceğini ipotek altına alacak eylemlerin işgal ve demokratikleştirici projeleri meşrulaştırdığı dönem...
Ortadoğu"da yaşanan Arap Baharı dalgası ise tam da bu post-El kaide dönemini anlamlandırıyor. El kaide sembolizmine yüklenen tepkisel şiddetin yerine daha "makul", dengeleri kollayan, "ürkütmeyen" Batı"nın da desteğini alan yeni bir dalga… Bu yeni dönemde, silahlı direniş yerine sosyal medya üzerinden diktatörlüklerin değişeceğine, Ortadoğu"nun "özgürleşebileceğine" inanmamız isteniyor. Amerika Irak"ta ne kadar yenildi ise Mısır"da da o kadar kovulmuş olacak belki de. Yeni dönemin şifrelerini bu açıdan okumakta yarar var.
Ne var ki Ortadoğu"da post-El kaide dönemine geçildiğine inanılırken, gelişmeler Afrika"da hala bu dönemin bitmediğini, belki de orda yeni başlamakta olduğunu düşündürüyor. Mali"deki yaşananlar teolojik anlamda Selefilik tartışmasından öte, sosyo-kültürel ve sosyo-siyasal boyutuyla bir anlayışın neye tekabül ettiğini düşünmeye zorluyor. Fransa"nın sömürgelerine alkışlarla geri dönmesinin Amerika"nın, "özgürleştirici" haçlı seferinden farkı nedir?
Oysa İslam dünyasının her zaman daha özgün, daha derinlikli, daha kuşatıcı ve kurucu muhalefete ihtiyacı vardır. Ve bu potansiyelin her daim mevcut olduğuna inanırım. Sorun potansiyelin sahte gösterişlere, oluşumlara kurban verilmesinde...
Yeni dönemin göstergesi şu haber olabilir: Timbuktu"da Fransız bayrakları ve Gao"nun girişinde "teşekkürler Hollande" yazısı…
