İslam düşüncesinin çağdaş tartışmaları içinde anayasa çok önemli bir mevzudur. Tunuslu Hayrettin Paşa'nın girişimiyle başlayan bu tartışma, günümüze kadar ulaşmaktadır. İslam kalarak modernleşmek formülünü bulan Tunuslu Hayrettin Paşa, II. Abdülhamid'in de önemli bir sadrazamı. Anayasa arayışının İslam'daki diğer önemli bir mimarı ise Ahmet Cevdet Paşa. O da II. Abdülhamid'in sadrazamıdır. Tunuslu Hayrettin ile arası pek iyi değildir. Ancak modern dönemde İslam düşüncesi ile bütünleşen bir anayasa yapmanın önemli bir öncüsüdür. Mecelle ile bu öncülüğü taçlandırır. Mecelle, İslam ve modern hukuk arasındaki ilişkiler açısından dev bir eserdir. İslam'ın çağdaş dönemin sorunlarını kuşatarak anayasal bir form içinde şekillenmesidir. Diğer açıdan gelenek ve modernliğin anayasa üzerinden uzlaşarak meydana gelmesidir. Mecelle tarihi ve teolojik derinliklerden beslenerek çağdaş gelişmeleri kuşatan çok önemli bir anayasal tecrübe. Bu nedenle İslam toplumlarında kaynak olmaya devam etti. Salt düzeyde bir anayasa metni olmanın ötesinde devlet, siyaset, birey, hukuk, adalet vs. konularında önemli bir beslenme kaynağı oldu.
Anayasa, Müslüman aydınlar tarafından toplumsal gelişme, özgürlükler ve İslam'ın siyasal alandaki temsili açısından hep önemli bir mesele olmuştur. Örneğin Hasan el Benna, anayasa vurgusunda bulunmaya devam etti. Benna, İhvan-ı Müslim'i kurdu ve bu hareketin en önemli siyasal temellerinden biri olarak anayasal yönetim tezini savundu. “Kur'an anayasamız” gibi kimi retoriklerle bilinçleri seferber etti ve İslam'ın siyasal alandaki temsilinin dışlamasına meydan okuyucu yaklaşımları için bunu konu yaptı. Ancak genel olarak siyasal yönetimin belli bir anayasal düzenle var oluşunu savundu. Bunu İslam'la uzlaşan ve İslam'dan ilham alan bir biçimde yapılanmasını savundu.
Gannuşi, anayasal düzeni İslam'la uzlaştırarak savunan başka önemli bir düşünür. Devletlerin keyfi uygulamalardan uzaklaşması, Müslümanların katılım ve haklarının korunması için anayasal düzeninin hayati öneme sahip olduğunu savundu. Bugün Tunus'ta yaşanan siyasal değişmeler, belli ölçülerde Raşit El-Gannuşi'nin bu yaklaşımlarından etkileniyor.
İslam ve anayasa arasındaki ilişkiler hala güncelliğini koruyor. İslam mirasıyla, kaynaklarıyla ve ruhuyla anayasa yapımına nasıl bir katkı sağlayabilir? İslam düşüncesinden hareket ettiğimiz zaman nasıl bir anayasa talebinde bulunabiliriz? Türkiye'nin yeni anayasa yapmaya kalkıştığı bir dönemden geçiyoruz. İslami dünya görüşü ile hayata bakan Müslümanlar bu soruları sormak zorundadırlar. Yeni anayasa yapım tartışmalarına İslam düşüncesi müktesebatıyla bakarak çeşitli kavramlar, perspektifler ve esaslar sunmaları gerekir. Müslümanlık, suskunluk dönemini çoktan aştı. Bundan dolayı yeni anayasa yapılmaya çalışılırken Müslümanlık konuşmalı ve kendi taleplerini, iddialarını ve söylemlerini ortaya koymalıdır.
Türkiye'de yeni anayasa yapımının İslam düşüncesi müktesebatıyla bağlantılı olarak konuşulması ve yorumlanması, ayrıca meseleyi tarihi hinterlandımıza mal edecektir. Türkiye'ye bakarak ümit taşıyan toplumlar, bu arayışta daha fazla bir aidiyet duygusunu yaşayacaklardır. Bundan dolayı Türkiye, sadece Anadolu'da anayasayı konuşan bir ülke olmakla kalmayacak bunun yanında bütün İslam toplumlarında konuşan ve yol alan bir algılama içine yerleşecektir.
İslam düşüncesi dinamiktir; akar, konuşur, söyleşir ve topluma hayat verir. Bundan dolayı kitaplara, çağlara ve belli gruplara(ulema, ilahiyatçı) hapsedilemez. Yeni anayasa yapım arayışlarında da bunu ortaya koyabilir. Böylece durgun, donuk ve statik göletler, akımlar, kişiler harekete geçecek. Kitaptan konuşanlar, topluma konuşacaklar. Kitap, topluma inecek. Literalist ve dogmatik İslam düşünce çabaları millet mesuliyetini üstlenecek. Ey İslam düşünürleri, teologlar, fıkıhçılar, İslam felsefecileri neredesiniz? Milli ve tarihi kaynaklarımızdan beslenen bir anayasa vurgusunda İslam için sözünüz nedir? Dindar kimlikleriyle önde duran siyasetçilerin hükümetinde yapılacak yeni anayasa çalışmasında İslamiyet'in yeri ne olacak? Nerede anayasa risaleleriniz? Neden entelektüel bir ayaklanma içinde değilsiniz?
