Doların hızla değer kaybettiği ekonomik düzen sınırları zorluyor. Türkiye''nin kazançlı çıktığı yapıdan Avrupa yara alıyor. Sorun şu ki yeni ekonomik düzene ne kadar hazırlıklıyız?
Dış ticaret verileri dolar olarak açıklanıyor. Dolar ise büyük değer kaybı yaşadı. Dolar değer kaybederken Türkiye euro bölgesine ihracat ve dolar bölgesinden ithalat ile kazanç elde etti.
2007 Ocak-Eylül dış ticaret verilerine göre ihracatımızın yüzde 66,5''i Avrupa ülkelerine gerçekleştirildi. İlk sırada Almanya onu İngiltere, İtalya, Fransa ve İspanya izliyor. Bu ülkeleri ise Rusya, ABD, Romanya, BAE ve Irak izliyor.
Avrupa ülkelerine olan ihracatımız 2006 Ocak-Eylül döneminde 40 milyar dolardı. Bu yılın aynı dönemde ise yüzde 26,8 artışla 50,7 milyar dolara ulaştı. Avrupa ülkelerine ihracatımız genel ihracat artışından (yüzde 24,1) daha fazla.
Amerika ülkelerine olan ihracatımız ise yüzde 11,7 oranında gerileme yaşadı. Amerika ülkelerinde görülen ihracat gerilemesi gelecek açısından çok önemli işaret veriyor. Keza dolar bölgesi olan Kuzey Amerika ülkelerine olan ihracat gerilemesi ise yüzde -18,4 oranı ile çok daha yüksektir.
İthalat tablosuna baktığımızda ise ters işleyiş görülüyor. Türkiye''nin toplam ithalatı Ocak-Eylül döneminde geçen yıla göre yüzde 18,6 artış yaşadı. Avrupa Birliği ülkelerinden ithalat yüzde 11,6 artarken Amerika ülkelerinden ithalat yüzde 28,8 oranında arttı. Hatta ihracatımızın yüzde 18,4 oranında gerilediği Kuzey Amerika ülkelerinden ithalatımız yüzde 29,9 oranına yükseldi.
Doların değer kaybı ve euronun değer kazanması Türkiye''nin dış ticaret verilerinde önemli işaretler oluşturduğu bu verilerden görülüyor. Kuzey Amerika ülkeleri ki büyük kısmı ABD''dir bizden artık daha az mal alıyor ama mal satış oranını arttırıyor. Avrupa ise bizden mal alım oranını (%26,8) arttırırken mal satışı oranı (%11,6) daha aşağıda kalıyor.
Türkiye euronun değer kazanmasından dolayı Avrupa''ya ihracattan dolar bazında kârlı çıkıyor. Doların değer kaybetmesinden ise dolar bölgesinden ithalattan kâr elde ediyor. Şimdi ekonomik düzen ters işlemeye başlar; dolar değer kazanan para ve euro değer kaybeden para haline gelirse ne yapacağız?
Döviz fiyatlarından ihracatçılar ve ithalatçıların dışında döviz varlığı ve döviz borcu olanlar da etkileniyor. Geçmiş yıllarda doların değer kaybetmiş olması elinde dolar varlığı bulunduranları hayli üzdü. Oysa dolar borcu olanlar bu işten çok kârlı çıktılar.
Döviz borcu açısından dış borçlarımızın toplamı Haziran 2007 verilerine göre 226 milyar 353 milyon dolar. Borçların dağılımına baktığımızda euro borçların dolar değerinden miktarı 76 milyar 113 milyon dolar seviyesindedir. Oysa dolar türü dış borçlarımız ise 127 milyar 830 milyon dolar ile çok daha yüksektir. Yani doların değer kaybetmesinden kazanç elde etmiş kesim 127,8 milyar doları kullananlardı.
Burada bir başka nokta daha vardır. Dolar değer kaybettiği için dolar bazında hesaplanan dış borçlar kur etkisi ile kâğıt üzerinde artmıştır. Hazine Müsteşarlığı''nın çalışmasına göre 2002-2007 arasında dış borçlanma kur etkisi 23 milyar 740 milyon dolar sadece kağıt üzerinde artış yaşamıştır. Sadece euro borçların dolar bazında ifadesinden dolayı kağıt üzerindeki artış 19 milyar 372 milyon dolardır. (Dış borca battık diyenlere önemle duyurulur)
Özel sektörün döviz varlıklarını incelemek için Merkez Bankası verilerine bakıyoruz. 9 Kasım 2007 tarihli döviz varlıklarımız 95 milyar 663 milyon dolar seviyesindedir. Döviz varlıklarımızın dolar olan kısmı 55,3 milyar. Euro dövizlerimiz ise 26,1 milyar ve bunun dolar karşılığı 38,5 milyar ediyor. Bugüne kadar 127,8 milyar dolar dış borç kullananlar çok kârlıydı. Dövizini dolar olarak biriktirenler ise (55,3 milyar $) zarar ettiler.
Döviz yapımız şimdiye kadar maliyetlerimizi aşağıya çekti, kâr ettirdi. İşler tersine döndüğünde dış borçların dolar yükü canımızı sıkabilir. Maliyet artışı ise şimdiden hesap edilmesi gereken ciddi bir sorun oluşturabilir.
Zor yıllar!
