2009'da web teknolojileri üzerine çalışır ve 'gerçek zamanlı web platformları'nı araştırırken
'a ilk üye olduğumda dehşete düşmüştüm. Mobil cihazlar yeni yeni gelişiyordu, sosyal medya yavaş yavaş yaygınlaşıyordu. Çevreme bunun yakın geleceği nasıl değiştireceğini tane tane anlatmaya çalıştığımı, hatta sık sık platformun kendi adresine hitapla “CIA burada ne yapmaya çalışıyorsun?” türünden okyanusta çakıl taşı kıymetinde tweet'ler yazdığımı hatırlıyorum. 140 karakterde bir düşünce anlatılamazdı, bir gerçek aktarılamazdı. Ancak duygu durumu paylaşılabilirdi; mobil teknolojiler gelişip kullanıcı sayısı arttıkça kim bilir nasıl bir kaos olacaktı Twitter'da, gerçek nasıl anlamını yitirecekti? Sen içinde olsan da, dışında dursan da burası büyüyecek, devleşecek ve senin hakkında da konuşacaktı. Şimdi Twitter o ürkütücü ama az uzantılı, ilkel, basit zamanlarını, bol bol makara yaptığımız halini bile özletir oldu. Nasıl bir kaosa hizmet edeceği konusunda haklı çıkmıştım ama bu kadarını elbette hayal edememiştim.
Kurulduğundan bu yana geldiğini nokta itibarıyla
zaten ayrı bir alem. Teknoloji çağına en uzak insanlar olan yaşlı başlı teyzelerin, amcaların bile bir hesaba, o hesaba bağlı bir ağa sahip olduğu Facebook, on binlerce grup ve sözüm ona haber paylaşım sayfasıyla, doğru bilgi-yanlış bilgi ayırt etmeden her şeyi 'haber' kılıfında kullanıcılarına sunan, bunlardan beğeni toplayan devasa bir kirli bilgi yığını aslında.
Ağ toplumunun ortaya çıktığı ve yaygınlaştığı bilişim çağı, enformasyon çağı, öte yandan, toplumun kutuplaştığı dezenformasyon çağı, kirli bilgi çağı da aynı zamanda... Habere ve bilgiye saniyeler içinde ulaşmamızı sağlayan bu yeni teknolojiler, teyit edilmemiş bilgi, yalan ve manipülatif haberlerin de dolaşıma bir o kadar hızlı girmesinin müsebbibi... Bu kirlilik, sadece ürettiğiyle kalsa iyi, ama bireyi ve toplumu gerçekten, doğrudan koparıyor ve radikalleşme, kendi kendine radikalleşme gibi çok kötü sonuçlar doğurabilecek duygusal değişimlere neden oluyor.
Uzmanlar yıllarca bir ülkedeki Twitter ahalisinin, ya da aktif Facebook kullanıcısının o ülkedeki nüfusun genelini yansıtmadığını söyledi ancak sosyal medyanın gücünü ve etki alanını ölçemedi, faydalarından ve nimetlerinden tırtıkladı ama risklerini ve alınması gereken önlemleri, yapılması gerekenleri değerlendirmedi; nitekim
Hakikatin önemini yitirdiği, somut gerçeklerin belirli bir konu hakkında kamuoyu oluşturmada duygulara oranla daha az etkili olduğu bu dönemi,
” çağı olarak tanımlıyorlar. Oxford Dictionaries,
ya da
olarak Türkçeleştirebileceğimiz 'post-truth ifadesini 2016 yılının kelimesi olarak seçmiş bile. Nedeni,
ya da
'gerçek ötesi siyaset' olarak adlandırılan bu yeni çağda arıyor olmaları. Örneğin PolitiFact'e göre Trump'ın seçim kampanyası %70 oranında maddi hatalı bilgiye dayanıyordu, ama halk yine de onu seçti. Ya da İngiltere'de ayrılıkçılar AB üyeliğinin İngiltere'ye haftada 350 milyon pound maliyetinin olduğunu söylüyor ancak geri dönen miktarı söylemiyorlardı ama bu propaganda tuttu.
Gel gör ki, özellikle Türkiye'de son üç yıldır sosyal medya üzerinden dolaşıma sokulan ve artan şiddette kaosa, teröre, terör örgütlerine ve darbe girişimlerine hizmet eden yalan haberlere,
Batı dünyasının medyası, bugün bu dezenformasyon akımı kendi sokaklarını da etkileyince endişelenmeye başladı.
Kasten, bilerek ve isteyerek menfaat gereği bir toplumda cahillik ve bilgisizlik üretimini araştıran bir bilim dalı bile var:
. Bu kavramı literatüre kazandıran Stanford Üniversitesi'nden
, yanlış bilgiyle ateşlenen duyguların hakim olduğu, doğrunun ve gerçeğin önemini yitirdiği, aptallığın yaygınlaştığı bu çağı 'post-truth' çağı olarak niteleyenlere karşı çıkıyor ve içine girdiğimiz döneme 'agnotology çağı' demeyi tercih ediyor.
Akademisyenler adına ne derlerse desinler, içinde bulunduğumuz durumu tanımlamak karşı karşıya olduğumuz riskleri anlamakta hala yetersiz kalıyor. Ha keza Proctor da,
' diyor.
Sun Tzu'nun
sözünden tutun, artık ilk söyleyeninden kimsenin emin olamadığı anonimleşmiş
” cümlesine kadar savaşa dair yazılan tüm dokümanlar, tüm tarih kitapları, bütün geçmiş gösteriyor ki, insanlar için gerçekler önemini yitirdiğinde sıradaki genellikle savaş oluyor. Büyük savaşların uzun uzadıya anlatılan pek çok nedeni var ama hepsinin başlangıcı en nihayetinde bir kıvılcıma bakıyor. Ve bugünün dünyasında o kıvılcımı yakmak artık bir tweet'le bile mümkün. Sadece son on günde bile bunun kaç tane örneğini gördük, kim bilir?
Peki buna karşın, devlet adamları, siyasetçiler ve sivil toplum kriz anında sosyal medyaya belirli bir lokasyonda erişimi yasaklayıp öteki zamanlarda 'sosyal medya uzmanları'na gani gani para dökerek paylaşım yaptırmaktan öte ne yapıyor?
