Kalbin sesi imanın göstergesidir. Vicdan dahi bize şahdamarımızdan daha yakın olan Allah’ın kalbimizde yankılanan sedasıdır.
Din samimiyettir ve samimiyet niyet ile olur. Ameller niyete bağlıdır. Kur’ân-ı Kerim’de “Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet ve kulluk etsinler diye yarattım” (Zariyat 56) buyrulmaktadır. Elmalılı Hamdi Yazır’ın “Hak Dini Kur’an Dili” adlı tefsirinin kılavuzluğunda kalp-ibadet-itaat-kul olma ne demektir ona bakalım: “Vücudumuzda bulunan ciğer, mide vb. organa esasen “yürek” deriz. Daha çok manevî mânası ile andığımız “kalp” ile yürek bir yerde birleşir. Manevî manası ile kalbe “insan ruhu” da denir. Ruhanî, ilahî bir lütuf olan ve bütün şuurun, vicdanın, duygu ve sezgilerimizin, düşünce kuvvetimizin kaynağı, merkezi kalptir.
İnsanın anlayışlı, âlim ve ârif olan bölünmez kısmı; konuşulan, talepte bulunulan, iman eden ve sorumlu olan özü budur. Bütün benliğimiz öncelikle bundadır. Bunun için anlayan “ben”, anlaşılan “ben”in içindedir. Ben ruhuma, cismime, aklıma, irademe bundan geçerim.”
Hamdi Efendi “Fatiha” tefsiri sırasında ibadet ve ubudiyet (kulluk) konusunda şunları söylüyor:
“Şeriat dilinde ibadet, niyete bağlı olarak yapılmasında sevap olan ve yine Allah’a yaklaşmayı ifade eden özel itaattir.
İbadet ile itaat arasındaki fark “niyet” ile belirlenir. Kur’an okumak, ihtiyaç sahiplerine yardım etmek, vakıf yapmak, köle azad etmek vb. gibi niyete bağlı olmayan ameller Cenab-ı Hakk’a yakın olma ve itaat mânası taşır. Namaz, oruç, zekat, hac gibi yapılmasında “niyet şartı” olan ameller hem itaat hem ibadettir. Ubudet (kulluk) Arapça’da kendini alçak tutmak (tevazu) anlamındadır. Başını eğmek, alnını secdeye koymak hürmetin en üst derecesidir. İbadet Allah’ın razı olduğu şeyi yapmak, ubudiyet (kulluk) ise Allah’ın yaptığına razı olmaktır”. Bütün bunlar, kaderi kucaklamak, ruhun (kalbin) korku ve ümit arasında çırpınması ahlâkın esaslarını doğurur.
Ömrünü “ahlâk dâvası”na adayan Nurettin Topçu bu dâvayı hürmet, hizmet, merhamet, mesuliyet ve adalet kavramları ile açıklar. Namaz en muhteşem hürmet göstergesidir. Rüku, secde, dua, huşu onun içindedir.
Hürmet benliğimizden taşarak âleme yayılınca merhameti doğurur. Merhametin yok edildiği yerde zulüm vardır.
Hakk’a ve dolayısıyla halka hizmetten başka bir şey olmayan mesuliyet bizi adalete ulaştırır.
Oruç ruhu nefis ile bedene esir olmaktan kurtararak ona hürriyet veren bir ibadettir. Onun bize verdiği ilahi ders de merhamettir.
Kur’an-ı Kerim’de nerede “namaz” geçerse ardından “zekat” zikredilir. Zekat ferdî ibadeti merhamet ile topluma yayan sosyal (malî) bir sorumluluk işaretidir.
Görülüyor ki iman ile amel sonunda bir “ahlâk”ın doğmasına zemin hazırlar. Dolayısıyla Müslüman zihninde din işi-dünya işi ayrımı olamaz.
Din bir günah-sevap nizamnamesi veya bir sıkı kaideler mecellesi değildir; Allah’ın rızasını kazanmak gayesi ile engelleri aşarak ilerleyen bir ruhî hayattır. (İlerleme kavramını böyle anlamalı. “İlerleme” ancak ahlâk alanında vukubulursa bir mâna taşır.) Topçu şöyle devam ediyor:
“İsyan aşk ile merhametimizi ezerek mahkum edici kuvvetlere karşı olursa ahlâk hareketidir; nefsin şahlanmasına karşı gelmek şartı ile meşru ve insanîdir. Nefsin arzularından gıdalanırsa şer ve zulüm olur. Ve isyan ahlâkı vasfını kaybetmemek için, hareketin her ânında ilahî merhamete bağlılığını muhafaza etmelidir.”
İslâm ahlâkının oluşturduğu toplumda fert ile cemaat arasında gönül ile kurulan bir denge (anlaşma) vardır.
Buna göre fert cemaata hakim olup onu ezemez. Ezerse buna “istibdat” denir. Cemaat da ferdi kabiliyet ve karardan yoksun bir robot addedemez. Onun hür iradesine ipotek koyamaz.
İslâm toplumunda ferdin iradesi toplum ile birleşen bir âhenk içinde bulunur. Tek tek ağaçlar şahsiyetlerini muhafaza ile muhteşem bir ormanı oluştururlar.
Fatiha’da “ibadet ederim, yardım dilerim” şeklinde tekil değil; “ederiz, dileriz” şeklinde çoğul ifade kullanılması cemaatın faziletine dahildir. İslâm ahlâkında “ben” değil, “biz” esastır. Bu anlayış bizi sosyal vicdana ve toplum sözleşmesine götürecek. (Devam edeceğiz)
