İnsan hayata hangi gözle bakarsa, hayat insana o gözle görünür. Güzel olan, hayatın çirkin yanlarından önce güzel yanlarını görür. İnsan olmak, hayattan sorumlu olmaktır. İnsana yüklendiği sorumluluğu vurgulamada, en çok yararlanılan yazı türü denemedir. Deneme düşünmektir, düşünmek yaşamaktır. Denemeyle düşünce eyleme, eylem düşünceye dönüşür. Deneme düşünce ile eylem arasındaki dostluğun güvencesidir.

*

Türkçe ve Türkçe''yle ilgili sorunlar üzerine düşünmeyi seven, atasözleri ve deyimlerin sevdalısı Yusuf Çotuksöken ile deneme yazmanın incelikleri üzerine konuştuk. Edebiyatçılar, bilim adamları ve felsefeciler arasında kendisine sağlam bir yer bulamasa da, Prof. Dr. Nermi Uygur''un vurguladığı gibi, yine de “herkesin sevgilisi denemeci”dir. Şiir tadında, hayatı yaşanabilir kılan denemeden kimse usanmaz. Deneme hem düşüncenin, hem de eylemin özetidir.

*

Denemede hayatın bütününü görme kaygısı, deneme yazarını bir alanın uzmanı olan bilim adamından ayırır. O büyük resimi görmeye odaklandığı için, düşüncelerini bilimsel yöntemlerle güçlendirme derdine düşmez. Deneme yazarı, bir bilim insanı gibi, her yazdığına, bir kaynak gösterme zorunluğu duymaz. Ancak, deneme yazarının özgürlüğü, onun sorumluluk taşımadığı anlamına gelmez.

*

Başarılı deneme yazarı, değişik bilim dallarının verilerinden de yararlanarak hayattaki dalgalanmaları sağlıklı ve tutarlı bir biçimde yazıya döker. Hayatın yaşanabilirliğini kolaylaştırmak için bilim ve sanatın el ele vermesi gerekir. Deneme yazarı, düşünce ve eylem dünyasında bilim ve sanatı uyum ve denge içinde tutabilen yazardır. Bu yüzden, bilim ve sanatın öncüleri çoğu zaman birer deneme ustası olurlar.

*

İnsanlığın düşünce ve eylem dünyası, denemecilerle birlikte bilim ve sanatın öncüleriyle yeni boyutlar kazanmıştır. Bunun için, Türk edebiyatının önde gelenleri başta Necip Fazıl, Sezai Karakoç, Peyami Safa, Ahmet Haşim, Nuri Pakdil, Rasim Özdenören olmak üzere çoğunluğu gazetelerde deneme tarzında köşe yazıları yazmışlardır. Aslında büyük şairlerin şiirlerindeki seçme mısralar yazılmayı ve okunmayı bekleyen birer gizli denemedirler.

*

Bütün ülkelerde deneme yazarları kadar bilim ve sanatın öncüleride, düşüncelerini genellikle gazetelerdeki köşelerde yazıya dökmektedirler. Gazeteler ve televizyonlar, düşüncelerin eylemlere, eylemlerin de düşüncelere dönüştürüldüğü en büyük ve en etkili tartışma alanlarıdır.

*

Anadolu insanının kültüründe söz yazıdan önce gelir. Anadoluda konuşulmayanlar yazılmazlar, yazılanlar konuşulurlar.

*

Deneme konuşulanları yazıyla ölümsüzleştirme sanatıdır.

*

Söze dökülen yazıya dökülür.

*

Deneme düşüncenin aynasıdır.