sevgili okuyucularım;

bu fransız ihtilâli var ya: 1789 yılında patlamış ışıklarını temiz kirli tozlu etkilerini evvelâ avrupa'daki komşularına sonra da bütün dünyaya yaymıştır..

kral olarak o zaman fransa'nın başında 16. lui bulunuyordu.. köylünün mahsül yetiştirememesi ve sürüp giden savaş masrafları yüzünden doğan ekonomik sıkıntı, köylülerin şehirlere göçmesine sebep olmuştur.. şehirler, büyük nüfusu barındıramaz hâle düşmüştür..

kral, ekonomik sıkıntıyı çözmek üzere toprak vergisini artırmaya niyet etmiş, 5 mayıs 1789 da (etajenero) meclisini toplantıya çağırmıştır.. mecliste ekseriyeti elde eden halk temsilcileri, 17 haziran 1789'da kendilerini (milli meclis) ilân etmişlerdir..

buna razı olmayan kral bu meclisin dağıtılması emrini verdiyse de bu emri dinlemeyen halk ayaklanmış ve siyasi mahkumların bulunduğu (bastil) hapishanesini basarak mahkumları serbest bırakmıştır.. isyanı ve karışıklığı gören asiller kaçmaya başladılar.. bu arada 300 papaz bindirildikleri sandallarla birlikte sen nehrinde sulara gömüldü.. meclis, dağılmadığı gibi 9 temmuzda kurucu meclis haline getirildi.. 14 temmuzda da halk (bastil) hapishanesini bastı.. isyancılar, manastırları, şatoları yakıp yıktılar.. etajenero meclisinin hâkim zümresi; papazlar (ruhban zümresi), asiller ve burjuvalardan teşkil ediliyordu.. bu sefer araya ahâlinin girmesi işin rengini değiştirmişti..

fransız ihtilâlinin icraât tarafı böyle başladıysa da asıl fikir ve teori cihetiyle dekart, monteskiyö ve janjakrusso gibi düşünürlerin okumuş-yazmış tabakaya ve halka telkin ettikleri duygu ve düşüncelerden doğduğunu söylemek yerinde olur..

dekart; aklın ve hür düşüncenin ehemmiyetini ileri sürmüş, monteskiyö; halkın temsilcileri vasıtasıyle yönetime iştiraki gerektiği fikrini ortaya atmış, aynı zamanda yönetimde güçler ayrılığı usulünün uygulanması icabettiğini savunmuştur..

janjakrusso ise, insanların eşit sayılması gerektiğini, idarede de halkın söz sahibi olması icabettiğini müdafaa etmiştir..

bu üç fransız filozofunun, ingiliz (insan hakları beyannemesi)nin fikir babası

can lak)tan etkilendiklerini söylemek, mübâlâğa sayılmaz..

meclis; 4-5 ağustos 1789 gecesi, herkesten eşit vergi alınması esasını, ayrıca bütün memuriyet ve mevkilerin, vazifelerin herkese açık bulundurulması prensibini kabul etti..

28 ağustos 1789'da da bütün vatandaşların hukuk bakımından eşit olduğunu bildiren 'insan hakları beyannâmesi'ni yayımladı..

bu sırada, demokrasi yani cumhuriyet uygulamasına başlangıç olarak (jakobenler) = radikal ilerleyenler ve (jirondenler) =mutedil ilerleyiciler olarak iki parti kurulmuştur.. yoksul halkı temsil eden grup ise, kendilerine (enraje)= öfkeliler adını vermişlerdir..

bastil baskınından sonra 1791 de kurulan (kurucu meclis)e kanunları hazırlamak, bütçeyi onaylamak, hükümeti kontrol etmek yetkisi verilmiştir..

fransada meydana çıkan bu hürriyetçi ve eşitlikçi düşünce, zamanla monarşilerin yıkılmasına, sebebolmuş ve bütün dünyayı etkisi altına almıştır..

demokrasinin içte ve dışta tehlikelerle karşılaşması üzerine, danton, mara (marat) ve robespiyer (robespierre) gibi radikallerin öncülüğünde, (ihtilâlci gözetleme komitesi), (kamu selâmeti komitesi), (ihtilâl mahkemesi), (siyasi komiserlik) gibi komiteler kurulmuştur..

bu komitelerin, yabancıları gözaltında bulundurmak, kuşkulu kişilerin listelerini hazırlamak, gerektiğinde bu kişileri tutuklamak yetkileri vardı..

ihtilâl mahkemelerinin ise, ihtilâl düşmanı girişimleri, özgürlük, eşitlik, birlik, cumhuriyetin bölünmezliği, devletin iç ve dış güvenliği aleyhindeki teşebbüsleri, krallığı yeniden kurmak isteyenleri takibetmek ve yargılamak hakkına sahibolmak gibi görevleri vardı.. verdiği kararlar bozulamazdı ve temyiz edilemezdi..

'kamu selâmeti komitesi'nin görevi, meclise bağlı geçici yürütme kuruluna yardımcı olmak, gerektiğinde savunma tedbirleri almaktı..

ordulara gönderilen siyasi komiserliklerin görevi; orduda düzeni sağlamak ve gerekli görüldüğü takdirde generalleri tutuklamak yetkisini kullanmaktan ibaretti..

(kurucu meclis)in hazırladığı anayasa 14 eylül 1791 de kabul edilince (yasama meclisi) dönemi başladı.. ihtilâlciler, iktidarı ele geçirip cumhuriyet taraftarlarını ve kralı saraydan alıp kiliseye hapsettiler.. asillerden birçoğunu idam ettiler.. 22 eylül 1792 de ise krallık kaldırıldı, yerine cumhuriyet ilân edildi.. bu döneme (konvensiyon) dönemi denir.. iç isyanlarla doludur.. binlerce insan öldürülmüştür..

fransa, misli görülmemiş boğuşmalar ve anarşi içindeyken müttefik avrupa devletlerinin, ihtilâlin kendilerine sıçramaması için çaba göstermeleri, netice vermedi.. bu durum, cumhuriyetçileri kuvvetlendirdi..

anayasa, egemenliğin ulusa ait olduğunu belirtmiş; yasama, yürütme, yargı güçlerinin ayrı ayrı gerçekleştirileceğini tesbit etmişti.. yasama gücü meclise,, yargı gücü de halk tarafından seçilen yargıçlara verilmişti..

konvansiyon meclisi, diktatörlük suçlamasından kurtulmak için yeni bir anayasa hazırladı.. 24 haziran 1793 te kabul edilen yeni anayasanın başına (insan ve yurttaş hakları) yerleştirilmiştir..

bu esnada ihtilâlciler, hem dış düşmanlarla hem de iç siyasi gelişmelerle uğraşmışlar, gençleri kütleler halinde askere almışlardır..

bu arada terör uygulamalarıyle suçlanan robespiyer ve yandaşları yakalanarak idam edilmiştir.. bu sefer ılımlı cumhuriyetçiler yeni bir anayasa hazırlamağa başlamışlardır.. 22 ağustos 1795 te bu yeni anayasa (üç yıl anayasası) adıyle kabul edilmiş 26 ekim 1795 te konvansiyon meclisi dağılmış ve (direktuvar) dönemi başlamıştır..

aziz okuyucular, bu fransız ihtilâli uzun bir hikâyedir.. çeşitli sayfaları, çeşitli safhaları vardır.. ibret alabilene ne mutlu!.. bu vesile ile bu kritik günlerde vatanımızın selâmeti adaletin ve vicdan ölçülerinin zayi edilmemesi, hizmet ve vazife adamlarının hasenatının yok sayılmaması gibi sağlıklı tavırlar ve sağlıklı icraat, ayrıca devletimiz ve hükümetimize karşı vazifelerimizin gözardı edilmemesinin de en ehemmiyetli bir sorumluluğumuz olduğunu kaydetmek lüzumunu duyuyoruz...