Geçen hafta mûsikî ve felsefeden bahsetmiştim. Bu hafta da mûsikî ve matematikten ve bu iki muhteşem alanın birbirlerine olan yakınlığından, hatta içiçeliğinden bahsetmeye çalışacağım. Mûsikî ve matematik, birbirine neden bu kadar yakındır sorusunu sorarak başlamak istiyorum.
Büyük matematikçi Pythagoras’ın mûsikîde karar kıldığını; mûsikî nazariyatının kurucusu olduğunu ve kosmosun da âheng olduğunu ifade ettiğini daha sözün başında hatırlatmak isterim. Hesâb ile yaratılmış gezegenlerin (Rahman Sûresi, 5. Âyet), dönerken nağmeler çıkardığını söyleyen de Pythagoras’tır ve bugün modern bilim Pythagoras’ı haklı çıkarmıştır. Fârâbî’nin “İlimler Tasnifi”nde mûsikîyi; matematik, hendese (geometri) ve astronomi ile aynı kategoriye koyup “Yüksek ilimler”den kabul etmesi mânidardır. Ayrıca İslâm dünyasında İbn Haldun da mûsikîyi riyâzî (matematik) ilimlerden kabul eder ve seslerin ve nağmelerin birbirine olan oranları ve bu oranları sayı itibarıyle tâyin eden ve ölçme usullerini inceleyen bir ilim olarak tasnif eder. Şemsuddin Muhammed el-Âmûlî, “Nefâis el Fünûn fî Arâis el-‘Uyûn” adlı eserinde yaptığı ilimler tasnifinde mûsikîyi; matematik, astronomi ve geometri ile birlikte matematik prensipleri altında toplar. Osmanlı/Türk bilgini Lâdikli Mehmed Çelebi de Sultan II. Bayezid’e ithâf ettiği “Zeynu’l-Elhân fî ‘İlmi’t-Tefsîr ve’l-Evzân” adlı eserinde, mûsikî ilminin, matematik ilimlerin en üstünü ve en şereflisi olduğunu ifade eder.
Pekçok düşünür, mûsikî ve matematiği birbirinden ayırmamışlardır. Çünkü ikisi de, yani hem mûsikî ve hem de matematik, varlığın âhenginin (uyumunun) ilmidir. Matematik, her ne kadar sayıların ilmi ise, aynı zamanda âheng sanatının da ilmidir. Mûsikî ne kadar “âheng sanatı” ise, o kadar da “matematik ilmi”dir. Kâinat, Allah’ın (Celle Celâluhu) muhteşem yaratıcılığının ve - tâbir câiz ise – muhteşem sanatının hayat bulduğu bir varlık alanıdır. Gerçi O’nun sanatında zaten “hayat” vardır, O’nun yarattığı her şey, “Hayy” ismindendir ve “canlı”dır.
Sonsuz varlık alanı olan kâinatta her şey, hesâb iledir. Rahman Sûresi’nde; “Ay ile Güneş hesâb iledir” buyurulmaktadır. Bu muazzam ilâhî hesab ve aritmetik, kâinatın âhengini ortaya koyar. Ay ve Güneş’in ince bir hesâb ile yaratılmış olması, kâinattaki bütün varlığın aslında hesâb ile yaratıldığına işâret etmektedir. Allah (Celle Celâluhu) insana en yakın iki kozmik varlık olan ve gözümüzle görebildiğimiz Ay ve Güneş’i emsal göstererek, en uzaktaki kozmik varlıklara kadar kâinatta yaratılmış her şeyin hesâb ile yaratıldığını anlatmaktadır ve bunu anlamayı da insanın bilgisine, aklına ve tefekkür kabiliyetine bırakmaktadır. Bütün varlığın hesab ile yaratıldığını, bir yakın misal ile anlatmaktadır. Mülk Sûresi’nin üçüncü âyetinde de, “Gözünü çevir debir bak, bir bozukluk (bir uyumsuzluk, bir kusur) görebiliyor musun” buyurmaktadır. Bütün bunlar, hesâb ile yaratılan kâinattaki bütün varlığın âhengini gözler önüne sermektedir.
Kozmik hesab; kozmik âheng, yani bütün yaratılmış varlıkların birbiri ile olan âhengini sağlayan bir “ilâhî hesab” olarak kabul edilebilir. Kozmik hesab yani kozmik matematik eğer kozmik âhengi sağlıyorsa, ses varlığında da hemen hemen bütün sesler tıpkı varlıklar gibi birbiriyle âhenglidir, nağmeler (elhân) ve mûsikîde âheng de bu şekilde tezâhür eder.
