Merkez Bankası her seferinde bağımsızlık tartışmalarıyla gündeme geliyor. Her ülkede farklı şekillerde ortaya konulan merkez bankası bağımsızlığına ve bu bağlamda merkez bankalarının görevlerine bakmakta fayda var.
MERKEZ BANKASI BAĞIMSIZLIĞI NEDİR?
Merkez bankalarının bağımsızlığı ifade edilirken
amaç bağımsızlığı, araç bağımsızlığı, kurumsal ve finansal bağımsızlık şeklindeki farklı kavramlar öne çıkmaktadır.
Merkez Bankasının amaç bağımsızlığı bankanın yürüteceği para politikasını kendisinin belirleyebilmesini ifade ederken araç bağımsızlığı belirlenen amaçlarını yerine getirirken bankanın istediği aracı kullanabilmesine olanak tanır.
Öte yandan, kurumsal bağımsızlık merkez bankası üst düzey yöneticilerinin yasal güvencelerini ifade ederken finansal bağımsızlık ise kamuya kaynak aktarımının önüne geçebilmek için yasal düzenlemeler yapılması olarak tanımlanabilir.
Dolayısıyla, Merkez Bankası tanınan bu bağımsızlıklar ile ekonomide kendisine atfedilen görevlerini yerine getirirken önemli imkanlara ve serbest alana sahip olmaktadır.
Bu bağımsızlık bankanın hedef ya da amaç belirlerken hükümetten ayrı ya da hükümetin belirlediği ekonomi politikalarının uzağında hareket edebileceği anlamına gelmemektedir.
Diğer bir ifadeyle, Merkez Bankasının kullandığı araçlar ile hedeflediği amaçlara ulaşırken hükümetin belirlediği hedefler ile de çelişmemesi gerekiyor. Merkez bankası tarafından uygulanan para ve hükümet tarafından uygulanan maliye politikalarının etkin sonuçlar ortaya çıkarması için bu birliktelik çok önemlidir.
MERKEZ BANKALARININ GÖREVLERİ?
Merkez bankalarının geleneksel olarak temel görevi fiyat istikrarını sağlamaktır.
Günümüzde merkez bankalarının fiyat istikrarının yanında finansal istikrar sağlamak, ekonomik büyümeye ve dolayısıyla istihdama açık bir destek vermek önemli görevler de üstlendiklerini görüyoruz.
Enflasyonun düşürülmesinin gerekli olduğu yani fiyat istikrarının sağlanmasının önem arz ettiği durumlarda merkez bankaları esas olarak fiyat istikrarına öncellik vermektedirler. Ayrıca, özellikle düşük enflasyon oranlarına sahip birçok gelişmiş ülkede ise merkez bankaları fiyat istikrarının yanında finansal istikrara da katkı sunarlar. Böylelikle sağlanan ekonomik istikrarın ekonomik büyümeye de önemli ölçüde destek verdiğini ifade etmek gerekir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Merkez Bankası Kanununda da bankanın temel amacının fiyat istikrarını sağlamak olduğu ifade edilmekte.
Bu Kanun kurumun bağımsızlığını vurgulamak için, bankanın fiyat istikrarını sağlamak adına uygulayacağı para politikasını ve bu doğrultuda kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisinin belirleyebilmesi hususunu öne çıkarmaktadır.
Ayrıca Kanun, Merkez Bankasının fiyat istikrarı amacı ile birlikte bu amaç ile çelişmemek şartıyla hükümetin belirlediği ekonomik büyüme ve istihdam politikalarını da destekleyeceğini açıkça ifade etmektedir.
Dünya genelinde, merkez bankalarının fiyat istikrarı hedefine vurgu yapıldığı gibi ekonomik büyüme ve istihdam gibi konulara önem vermesi gerektiği yönünde de belli tartışmalar var. Özellikle 2008 yılında yaşanan küresel ekonomik krizde
merkez bankalarının fiyat istikrarının dışında başka amaçları olması gerektiği düşüncesi de sıklıkla dile getirildi. Bu doğrultuda birçok merkez bankasının yeni amaçlar ile donatılması gerektiği de ifade ediliyor.
Son dönemde Merkez Bankası üzerinde devam eden tartışmalar da esasında bankanın yalnızca fiyat istikrarına mı yoksa fiyat istikrarının yanında ekonomik büyüme ve istihdama da mı odaklanması gerektiği çerçevesinde yürütülüyor. Merkez Bankasının farklı amaçlara da odaklanması gerektiği yönündeki beklentiler sürekli olarak tartışma konusu olacak gibi gözüküyor.
