Mu’tezilî ve Hanefî vurgularımın kendiliklerinden beyan ettikleri önem dışında Zemahşerî’yi ve Keşşâf Tefsiri’ni değerli kılanın ne olduğunu, kitabın Giriş yazısından aktarayım:
“Kur’an-ı Kerim’in sehl-i mümtenî niteliğindeki anlatımını, güzellik ve inceliklerini ortaya koymak için çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Elinizdeki ölümsüz eser ise bunlar arasında müstesna bir yere sahiptir. Kendisinden sonraki bütün tefsirleri etkileyen bu muhteşem kitapla Türk toplumunun doğrudan buluşamamış olması ilginçtir. El- Keşşâf üzerine çok sayıda açıklama yapılmışsa da bunlar, erbabının bile anlamakta güçlük çektiği çok detay konularda yoğunlaşmakta; genelde Zemahşerî ile boy ölçüşme, ona lâf yetiştirme amacı gütmektedir. Bu, müfessirin İslâm dünyasına hükmeden genel anlayışa bağlı olmayışından kaynaklandığa kadar, müellifîn zaman zaman muhaliflerine karşı kullandığı dilden de kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, (...) elit tabakalar değilse de ana kitle Zemahşerî’den uzak durmuştur. Oysa Keşşâf’ı Keşşâf yapan, ‘Hâtemu’l-Mu‘tezile’ Zemahşerî’nin bağlı olmakla övündüğü Ehl-i Adalet ve Tevhid akidesi değil, “Arapça’nın piri” olarak bu dile olan müthiş hâkimiyetidir. El-Keşşâf’ı mu‘tezilî bir tefsir olmaktan ziyade Kur’ân diline tercüman olan zirve eser haline getiren de budur (...) Nitekim Osmanlı medrese eğitiminde en son okutulan ders Tefsir; bu derste takip edilen metin de el-Keşşâf’tı.
el-Keşşâf adlı Kur’ân tefsirini Zemahşerî Mekke’deki son ikameti sırasında, Mekke Şerifi İbn Vehhâs’ın teşvik ve ısrarı ile yazmaya başlamış ve hayatının sonlarına doğru Urgenç’de bitirmiştir. Zemahşerî’den önceki müfessirler genelde rivayet yolunu izledikleri halde o, dirayet yolunu tercih etmiş ve Ma’ânî, Beyân ve Bedî’ ilimlerindeki üstün bilgi - birikimi sayesinde Kur’ân’ın dilindeki üstünlük ve incelikleri iyi tespit ederek bu alanda zirveyi yakalamıştır. Gerçi daha evvel Ebû Mansür el-Mâturidî (v.333/944) Te’vîlât’u-l Kur’ân’da, Zeccâc (v.311/923) Ma’âni’l-Kur’ân’da bu dirayet metodunu ustalıkla uygulamışlarsa da bu alanda el-Keşşâf’ın yeri bambaşkadır.”
Yazımın girişinde değindiğim, Keşşâf Tefsiri’ni okuma arzusunu olumsuz etkileyen beyanlara gelince:
Başkan Muhittin Macit, geçen ay yaptığımız bir görüşmede, mezkur nedenlerle, Keşşâf Tefsiri’ne fazla ilginin olmayabileceği kuşkusunu kendisinin de proje başlangıcında taşıdığını, ancak birinci cildi çok kısa sürede tükenen eserin, aynı zamanda en çok okunan eser olarak kayıtlara geçtiğini söylemesinden hareketle, hangi gerekçe ile olursa olsun kitap okumaktan soğutan görüşlere itibar edilmemesini öneriyorum.
Akıl, Allah’ın herkese ihsanıdır; onu Kur’an’ı anlama yönünde kullanmak da kuşkusuz hayrımızadır.
