Dr. M. Alpertunga Kara / İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Sağlıkta şiddet tartışması meslektaşımız Dr. Ekrem Karakaya’nın katledilmesiyle birlikte hararetlendi. Uzun zamandır çözülemeyen konuya yönelik olarak bazı adli tedbirler ve hastane girişlerinde emniyetin arttırılması gibi farklı çözümler gündeme geldi. Bunlar hem gerekli hem de hızlı düzelme için acilen gerçekleştirilmeleri gerekiyor. Fakat hiçbiri köklü tedbirler değil. Kalıcı çözüm için şiddetin sebeplerine yönelmek gerekiyor. Konu daha çok sosyolojinin alanına giriyor, ama yine de şahsî gözlemlerimden hareketle birkaç tespitte bulunmanın faydalı olabileceğini düşünüyorum.
Öncelikle toplumdaki genel şiddet problemini ele almak ve farklı alanların ilişkisini belirlemek gerekiyor. Kadına yönelik şiddet, sporla ve trafikle ilişkili şiddet ve avukatlar gibi farklı mesleklerden kişilere yönelik şiddet gibi konular birbirinden bağımsız mı, yoksa hepsinin ortak sebepleri mi var? Nasıl bir çözüm mümkün olabilir? Kalıcı olabilecek bir çözümün mümkün olduğu kadar temele yaklaşması gerekiyor.
HASTA AKIŞI DOĞRU YÖNLENDİRİLMELİ
anına baktığımızda, sağlık organizasyonuyla ilgili şartlar önemli görünüyor. Ülkemizde basamaklı sağlık sistemi uygulanmakla beraber, hasta akışını yönlendirecek bir düzenleme mevcut değil. İnsanların doğru yere başvurmak yerine özellikle büyük şehirlerde üçüncü basamağa ve acil servislere yönelmeleri yığılmalara yol açabiliyor. Bu durum hem hekimler hem de hastalar açısından zorlayıcı oluyor, iletişimi zorlaştırabiliyor ve şiddet eğilimlerinin açığa çıkabileceği bir zemin teşkil ediyor.
Hastalar ve yakınları açısından, düzensiz bir ortamda hizmet almaya çalışmak stres kaynağı. Randevulu-randevusuz bir hasta kalabalığı arasında uzun süre sıra beklemek, muayene için yeterli süre olmaması, dert anlatmakta ve muhatabı anlamakta zorlanmak, muayene odasının kapısından çıkınca ne yapacağını bilememek, karmaşık bir sistem içinde yolunu bulamamak insanları geriyor ve öfkeye kapılabiliyorlar. Öfke genelde tartışma şeklinde açığa çıkıyor, ama psikolojik şiddete veya darp-cebir hadiselerine de dönüşebiliyor. Şiddeti tetikleyebilen bir ortamın varlığı, bu hadiselere haklılık payı vermez, ama şiddetin nasıl ortaya çıktığını anlamak ortadan kaldırmak için gerekli.
SAĞLIKLI İLETİŞİM İÇİN MUAYENE SÜRELERİ UZAMALI
Sistemin hastalar üzerinde ürettiği baskıyı anlamak iletişim kalitesi açısından da önemli. Problemlerin acısını hekimden çıkaranlar yanlış yapıyorlar, ama hastaneden memnuniyetsiz şekilde ayrılan insanların da kendi açılarından haklılık payları olabiliyor. Sert tepkiler gösteren insanların birçoğu saldırgan eğilimleri olmayan normal insanlar. Sağlıklı bir iletişim kanalı açılabilirse iki yönlü çalışması mümkün olabilir. Hem insanların dertlerini anlamak ve bunu onlara fark ettirmek, hem de problemleri onlara açıklayabilmek baskıyı azaltabilir. Dolayısıyla organizasyonda yapılacak düzeltmelere mikro ve makro ölçeklerde iyi bir iletişim stratejisi eşlik etmeli.
Hasta ve hekim arasındaki yüz yüze iletişimin kalitesini yükseltmek önemli bir hedef ve bunun şartı uygun iletişime zaman bırakacak şekilde muayene sürelerini uzatmak. Sistem hekimler üzerinde de baskı üretiyor, iletişim becerilerini kullanmalarını engelliyor. İletişim etik ve teknik açılardan hizmet kalitesiyle ilişkili, hastanın hikâyesinin yeterli şekilde anlaşılması ve ortak karar verme modelinin hayata geçirilebilmesi buna bağlı. Son yıllarda tıp fakültelerinde bu konuda eğitim veriliyor, ama bunun sonuçlarının ortaya çıkmasını beklemeden etkili bir hizmet içi eğitimle iletişim ve kriz yönetimi yeterliliğinin geliştirilmesi olumlu katkı sağlayabilir. Karşılıklı önyargıların aşılması, hasta ve hekimin aynı tarafta olduğunun anlaşılması şiddetin önlenmesi açısından kritik. Maalesef şiddet hadiseleri toplumun bazı kesimleri tarafından destekleyici şekilde karşılanabiliyor. Bu vahim tavrın altı kazındığında sıklıkla insanların şahsi tecrübeleri ortaya çıkıyor. Anlatılar genellikle tek taraflı olduğu için problemin nereden kaynaklandığını tespit etmek zor; hekimin davranışından şikâyet eden birinin yaşadığı sorun aslında kendi tavrından kaynaklanmış olabilir. Ama bu da bizi aynı noktaya getiriyor: kaygı veya önyargı yüzünden hatalı davranan bir insanla doğru iletişim kurabilmek de profesyonel yeterlilikler arasında.
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI EĞİTİMİ FAYDALI OLUR
Toplum ölçeğinde eğitim çözümün son ayağı. Sorunlar sıklıkla sağlık okuryazarlığındaki yetersizlikten kaynaklanıyor. Temel sağlık bilgisi zayıf olan, sağlık hizmetinden nasıl faydalanmak gerektiğini bilmeyen kişiler, yersiz talepleri olumsuz karşılandığında hırçınlaşabiliyorlar. Hastalıklar nelerden kaynaklanır, doktor ne zaman, nasıl ve niye reçete yazar veya rapor çıkarır, teşhis ve tedavi için neler yapılır, neler yapılmaz gibi soruların cevaplarını bilmeyen veya yanlış fikirleri olan kişiler, istedikleri olmayınca yeterli hizmet alamadıklarını düşünerek tepki verebiliyorlar. “Hakkını aradığını” düşünen birini sakinleştirmek ve hatasını açıklamaya çalışmak kolay değil. Bunun uzun vadeli çözümü bir yandan topluma yönelik etkili bir sağlık okuryazarlığı eğitimi verirken diğer yandan insanları yanlış yönlendiren sağlık magazinini denetlemek.
Aile hekimliği sisteminin etkin şekilde çalıştırılması problemlerin bir kısmına çözüm getirebilir. Hasta akışının yönlendirilmesi haricinde, aile hekimlerinin hastalarının kişisel sağlık danışmanları şeklinde çalışması eğitim ve iletişim konusunda da fayda sağlayabilir. Sağlık eğitimi için kamu spotları hazırlanması teklif edilebiliyor, ama bunun yeterli olacağından şüpheliyim; halkın dilini konuşan popüler televizyon dizilerinden faydalanmak daha etkili olabilir.
Hayatlarını kaybeden meslektaşlarıma ve hastalarımıza rahmet, cümle hastalarımıza acil şifalar dilerim.