Osmanlı ve iki kitap

Osmanlı Devleti hakkında birtakım zihinlerdeki ambargo her ne kadar duruyorsa da, bu ambargo halkın zihninde zaten yoktu. Aynı ambargo geçmişle günümüz arasına aşılmaz duvarlar örmüş elit birtakım zihinlerde hâlâ vardır. Onlar Türkiye Cumhuriyeti'nin geçmişini Osmanlılar'ı atlayarak oniki asır geriden, Göktürkler'den başlatır. Yeter ki içinde İslam olmasın. Geçmişini inkâr eden böyle bir anlayış dünyanın hiçbir yerinde yoktur.

Sözkonusu ettiğimiz birtakım zihinlerin Osmanlı'ya koyduğu ambargo, altı asırlık bu devletin kimliği dolayısıyladır. Kor, ilânihaye örtülmek istenmiştir. Ancak küllenmiş olan ve hafif bir eşelemeyle capcanlı duran bu korun üstü onların istediği gibi uzun süre kapatılamamıştır. Bu bakımdan bundan sonra daha bir gündeme gelecektir. Son birkaç yıldır içinde bulunduğumuz daralmalar gözönünde bulundurulursa, aslında Osmanlı'ya uygulanan aynı ambargonun, Osmanlı'nın bugünkü torunlarına da uygulandığını veya uygulanmak istendiğini söyleyebiliriz.

Osmanlı'nın kuruluşunun 700. yılı nedeniyle geride bıraktığımız 1999 yılında ve bu yıl altı asır yaşamış cihan devletinin değişik yönleri hakkında birçok yayınlar yapıldı, birtakım kültürel etkinliklerde bulunuldu. Bundan sonra da Osmanlı devletinin tarihi, edebiyatı ve ekonomisi vs. hakkında daha çok çalışmaların yapılacağı ve gündemde kalacağı muhakkaktır. Ancak bunların geçmişimize şâyeste kutlamalar ve çalışmalar olduğunu söylemek zordur.

Sözkonusu ettiğimiz Osmanlı üzerine yapılmış çalışmalardan biri Mehmet Genç'in Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi (Ötüken Yayınları, İstanbul 2000) isimli kitabıdır. Osmanlı Devleti'nin kuruluşunun 700. yılına armağan edilen kitap, Osmanlı Arşivi'nin iflah olmaz müdavimlerinden bir akademisyen yazarın iğneyle kuyu kazarcasına yaptığı araştırmalardan meydana gelen el emeği göz nuru bir çalışmadır. Gerçi yazar kendisini "hac yolunda bir karınca" olarak adlandırsa da, çalışmasının kadri ve Osmanlı iktisat ve düşüncesine sağladığı katkı işin içinde bulunanlarca mutlaka takdir edilmiştir ve edilecektir.

Biz Osmanlı'nın hep fetih tarafını öne çıkarıyoruz. Şüphesiz bu tarafı da önemli. Ancak fetih tarafı ile birlikte Osmanlı'yı ayakta tutan diğer dinamikler Mehmet Genç'in kitabında öne çıkan unsurlar. Yazar kitabında Osmanlı'nın daha çok bu yönünü öne çıkarmış ve orijinal neticeler elde etmiştir. Bu her bakımdan orijinal kitabın tanıtımını başka bir yazının konusuna bırakarak, sözkonusu ettiğimiz diğer kitaba gelelim.

İkinci kitap ise Kemal Karpat'ın hazırladığı Osmanlı ve Dünya (Ufuk Kitapları, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul 2000) adını taşımakta. Osmanlı tarihi üzerine uzman yerli ve yabancı yedi yazarın yazıları bir araya getirilip düzenlenerek oluşturulmuştur. Her biri dünya çapında ve Osmanlı uzmanı olan bu yazarların isimleri şöyledir: Arnold Toynbee, Halil İnalcık, William McNeill, Albert Hourani, Kemal Karpat, Stanford J. Shaw, Charles Issawi.

Belli bir amaçla gündeme getirilen Ermeni Tasarısı'nın toz duman ettiği ortalıkta, Kemal Karpat'ın kitaba yazdığı önsözün şu satırlarını daha iyi anlıyoruz: Cumhuriyet Türkiyesi, tarihin ve kültürün devlet emriyle yaratılamayacağını ve silah gücüyle ayakta tutulamayacağını anladığı gün, Osmanlı dönemine karşı duyduğu tedirginliği bırakarak özüne dönebilecektir. Çünkü Avrupa'da olsun, diğer ülkelerde olsun, daha ondördüncü yüzyıldan beri Osmanlı ve Türk terimleri aynı anlamda kullanılmaktadır. Yine Karpat'ın önsözünde belirttiği gibi bu çalışma, Osmanlı devletinin dünya tarihindeki yerini olduğu kadar dünya tarihinin, özellikle de modern tarihin oluşumundaki rolünü de ortaya çıkarmaya yönelik ilk girişimlerden biridir.