Özbekistan muhalefetinin lideri Muhammed Salih'in içinde bulunduğu durum terörle mücadelenin nasıl yorumlanmak istendiğinin; fikir ve inanç özgürlüğünün, siyasi muhalefet yapmanın imkansızlaştırılışının karanlık tablosunu çiziyor. Terörle mücadele adına başlatılan uygulamalar, global ölçekte, tiranlaşan diktatörlüklere karşı siyasi ve entelektüel muhalefetin, haksızlığa karşı çıkmanın bastırıldığı bir döneme girildiğinin işaretlerini veriyor.

Muhammed Salih, 28 Kasım 2001 tarihinde Prag Havaalanı'nda Çek polisi tarafından tutuklandı. 1993 yılında Özbekistan'la yapılan suçluların iadesi anlaşmasını gerekçe gösteren polis muhtemelen Kerimov'a iade edilmek üzere tutukladı. Telefonda görüştüğüm Muhammed Salih'in kızı, olanca uğraşılarına rağmen hâlâ bir sonuç alamadıklarını söylerken uzun bir mücadeleden gelen babasının kaderini paylaşan bir ses tonu vardı. Uluslararası insan hakları örgütleri, iadesi durumunda hayatı tehlikede olan Muhammed Salih'in serbest bırakılması için kamuoyunu harekete geçirme girişimlerinde bulunurken "nedense Türkiye'den hiç ses çıkmıyor" şeklindeki serzenişi karşısında utandım.

Üç şair liderin çelişkisi

Ne garip, Muhammed Salih'in tutuklandığı Prag, aynı zamanda onun 1968 yılında zorunlu askerlik görevi nedeniyle, işgalci Sovyet ordusunda 3 ay görev yaptığı yer. Çekoslovakya'nın demokratikleşmesi, özgürlüklerin kazanılması için mücadele eden Havel şu anda Çek Cumhuriyeti'nin devlet başkanı. Özbekistan'da demokratik bir yönetimin gelmesi, fikir ve inanç özgürlüğünün sağlanması için siyasi ve entelektüel mücadele veren M.Salih, aynı mücadeleden gelen bir devlet başkanın polisi tarafından tutuklanıyor.

Çelişki bununla da sınırlı değil. Özbek şiirinin en önemli isimlerinden biri olan şair Muhammed Salih'in şair Havel'in polisi tarafından özgürlüğünün elinden alınması ne kadar düşündürücü. Üstelik Kerimov'un totaliter yönetimine iade edilmesi halinde hayatının tehlikeye gireceğinden kuşku yok.

Şairlerin yaman çelişkisi bununla da bitmiyor. Şair Muhammed Salih, şair Başbakan Ecevit'in ülkesinden de sürgün edilmişti. Özbekistan'da Kerimov baskısı artıp milletvekillerinin bile tutuklanmaya başladığı dönemde Türkiye'ye sığınan M. Salih'in, Kerimov'un baskısıyla hareketleri de kısıtlanmış ve Türkiye'yi terketmesi istenmişti. Muhammed Salih'in dramı aslında üc şair siyasi liderin çelişkisini ortaya koyuyor. Havel, Ecevit ve M. Salih... İlk ikisi devlet yönetiyor, diğeri ise şiirinin bedelini ödüyor. Siz kendinizi kimin yerine koymak isterdiniz?

Bir özgürlük şairi

Muhammed Salih'in hayatını, verdiği mücadeleyi yakından izleyenler şu an maruz kaldığı siyasal linçi hiç de hak etmediğini görürler. Zorunlu askerlikten ayrılmasıyla entelektüel çalışmalara başladı. Özellikle Fransız şiiri ile ilgilendi ve modern Fransız şiirinden bir seçkiyi Özbekçe'ye tercüme etti. Kafka, Camus, Sartre gibi varoluşcu isimlerle ilgilendi. Yunus Emre ve Dede Korkut' Özbek Türkçesi'ne kazandırarak, Özbek kültürünün Anadolu kültürüyle olan bağlantılarını göstermeye çalıştı.

Şiirle ilgisi, Özbek edebiyatında bir ekol oluşturacak kadar derin izler bıraktı. 1977'de yayınlanan ilk şiir kitabı hem kendi hayatında hem Özbek şiirinde bir dönüm noktası oluşturdu. Metoforik ekol olarak bilinen ekolun kurucusu sayıldı.

1985 yılında Gorbaçov'a bir mektup yazarak uygulanan baskıların, düşünce özgürlüğünü engelleyen uygulamaların kaldırılmasını istedi. Aldığı cevap; mektuba imza atan 53 genç yazar ve şairin eserlerinin yasaklanması oldu.

Sovyetler'de, 1985'ten itibaren aktif olarak özgürlük mücadelesine atıldı. Glasnost dönemiyle birlikte bu daha da hızlandı. Daha sonra Özbekistan'ın bağımsızlığı için mücadele verdi. 1988 yılında Özbek Komünist Partisi'nin üyelik teklifini reddetmesiyle baskılar arttı, karşı kampanya yürütüldü. Etrafında toplanan entelektüellerle Birlik formunu kurdu, milletvekili seçildi. Parlamentoya sunduğu bağımsızlık deklarasyonu kabul edilerek 21 Haziran 1990'da okundu. Kurduğu ERK Demokratik Parti'nin lideri oldu. Aralık 1991'de yapılan başkanlık seçimlerine başkan adayı olarak girdi. Bilinen yöntemlerle seçimleri kaybettiği ilan edildi. Taşkent Üniversitesi öğrencileri kitlesel gösterilere başladı. Ve her geçen gün Kerimov'un sıktığı çember iyice daraldı. Muhammed Salih demokratik muhalefete başlamasının ardında Kerimov tarafından birkaç kez sunulan başkan yardımcılığı rüşvetini kabul etmedi. Ve arkasından partinin yayın organları yasaklanarak yöneticileri tutuklandı. Milletvekilleri bile bu kampanyadan nasibini aldı. Bu durumda M. Salih yurtdışına çıkmak zorunda kaldı.

Özbekistan, Türkiye'ye sığınan M. Salih'in iade edilmesi için baskı yapmaya başladı. Türkiye statükodan yana tavır alarak M.Salih'in sığınmacı olarak bile barınmasına imkan tanımadı.

Muhammed Salih Sovyetler döneminde komunist rejimle işbirliği yapmamış az sayıda siyasi liderden biridir. Siyasi önderliğinden önce entelektüel birikimi Salih'i Orta Asya'daki diktacı "demokrat" yöneticilerden ayırıyor.

Dünya kamuoyu diktadan yana mı yoksa özgürlük mücadelesinden yana mı tavır alacak? Şair Havel devlet teröründen yana mı yoksa özgürlük şairinden yana mı tavır alacak?

Şair Ecevit'in tavrını merak etmiyorum.

Muhammed Salih olayı, "hür dünya"nın global McCarthyizm'e karşı verdiği bir sınavdır.

Muhammed Salih'i savunamayan şairler, vicdanı hür insanlar yarın evlerindeki mahremi bile savunmayacaklar demektir.

AKİF EMRE

Künye

Temsilcilikler

ReklamTarifesi

AboneFormu

MesajFormu