İyileşen koronavirüs hastasından, eksi 40 derecedeki biyobankaya uzanan 'immün plazma'nın yolculuğu

Kovid-19 salgınında şimdiye dek binlerce hastanın yaşamını kurtaran immün plazma (konvelesan plazma) tedavisi, halen virüse karşı modern tıbbın elindeki en büyük silah. Salgının ülkemizde başladığı ilk aylarda hasta sayısı çok düşük olduğu için, yeni vakalardaki ihtiyacın karşılanmasında zorlukların yaşandığı günler geride kaldı. Çünkü Sağlık Bakanlığı ve Türk Kızılayı işbirliği ile şimdiye dek yaklaşık 65 bin iyileşen hasta ile temas kuruldu, 30 bine yakınına ulaşıldı ve tıbbi kriterleri sağlayıp sağlamadıklarına dair testleri sürüyor.

Tabii ikinci dalga diye ifade ettiğimiz süreç henüz başlayamadı, çünkü henüz birinci dalga sönümlenmedi. Aslına bakarsanız vaka sayısı ve yaygınlık itibariyle Kovid'le aktif savaşımız halen devam ediyor. Ama artık yüksek sayıdaki bağışlar sayesinde hem günlük ihtiyacı karşılayabilir durumdayız hem de stoklayabilir durumdayız."

Koronavirüsle mücadelede halen tıp dünyasının elindeki en iyi seçenek olan immün plazma konusunda Türkiye'de artık bir sıkıntı yaşanmıyor. Çünkü ülkemizde, iyileşen Kovid-19 hastalarından tıbben bağışçı olmaya uygun olanların yüzde 95'i, seve seve bağış yapıyor. Günlük ihtiyacın haricinde 5 bin ünite immün plazma, Kızılay'ın Türkiye genelindeki 18 biyobankasında eksi 40 derecedeki özel depolarda saklanıyor ve 3 yıl boyunca da kullanılabiliyor. Dondurulmuş immün plazmaların gönüllü bağışçıdan, biyobankaya kadar uzanan yolculuğunun tüm detayları ilk kez görüntülendi.

Testlerini tamamlayan bin 500 kişiye ise bağış yapmak üzere randevuları verildi. Salgının başından bu yana 5 binden fazla hastaya immün plazma nakli yapıldı. Şu anda ise Kızılay'ın eksi 40 derecelik biyobankalarında koruduğu yaklaşık 5 bin ünite immün plazma, 3 yıllık raf ömrü ile hem olası ikinci dalga için kullanılabilecek, hem de ihtiyaç halinde anında Türkiye'nin her yerindeki hastaya ulaştırılabilecek.

Kızılay Başkanı Dr. Kerem Kınık, "Artık Türkiye'nin her yerindeki Kovid hastasının immün plazma ihtiyacı anında karşılanabiliyor. Ancak başlarda daha çok büyük şehirlerde ihtiyaç duyulan immün plazmaya bugünlerde Güneydoğu illerimizde daha çok ihtiyaç oluyor. Örneğin bu hafta en çok Mardin'den talep oldu" dedi.

"BİYOBANKADA ÜÇ YIL SAKLANABİLİYOR"

İmmün plazma tedavisinde Sağlık Bakanlığı ile birlikte en önemli role sahip olan Kızılay'ın lojistik olarak tüm süreçleri tamamladığını anlatan Kınık, "Hem klinik araştırmalar hem de Bakanlığımızın bu anlamdaki çalışmaları şunu gösteriyor ki immün plazma, halen Kovid'e karşı elimizdeki en güçlü silahlardan bir tanesi. Bağış yapabilecek kriterlerdeki iyileşen hastalarımızla irtibat kuruyoruz ve randevu vererek merkezlerimize davet ediyoruz...

Aferez sistemiyle bağışçıdan toplanan immün plazma bileşenleri daha sonra 200'er mililitre şeklinde küçük porsiyonlar şeklinde her bir hastaya takılabilecek klinik dozlara ayırıyoruz. Bir bağışçıdan ortalama 600 mililitre plazma toplanıyor yani bir kişiden ortalama üç ünite immün plazma elde ediliyor. Daha sonra bunlar gerekli testlere tabi tutuluyor ve uygun olanlar dondurularak biyobankalarımızda 3 yıl boyunca saklanabiliyor. Şu an günlük ihtiyaçlarımızı karşılayabilir durumdayız" şeklinde konuştu.

"ŞU AN PLAZMA İHTİYACINDA MARDİN ZİRVEDE"

Kovid vakalarındaki bölgesel değişimlerin immün plazma ihtiyaçlarına da yansıdığını vurgulayan Dr. Kınık, şu bilgileri verdi: "Vakaların bölgesel olarak sıklet merkezleri değişiyor. Şu an Güneydoğu'da bir artış söz konusu. Mesela bugün itibariyle baktığımızda en fazla talebin Mardin'den geldiğini görüyoruz. Stoklarımızda 5 bine yakın immün plazma bileşeni var. Bunların gruplama ve ihtiyaçlara göre farklı bölgelere dağıtımını yapabiliyoruz...

"ŞİMDİYE DEK 30 BİN BAĞIŞÇI ADAYINA ULAŞTIK"

Tedavideki değişen bazı protokoller nedeniyle immün plazmaya olan ihtiyacın daha da artabileceğine işaret eden Dr. Kınık, "Konvelesan plazmanın endikasyon aralığı değişti. İlk başlarda daha ağır durumdaki hastalara veriliyordu. Şimdi risk grubu hastalar (yani eşlik eden ciddi kronik rahatsızlıkları olanlar ve özellikle bağışıklığı düşük olanlar), henüz yoğun bakıma gitmeden, solunum sıkıntısı başlamadan, plazma tedavisi uygulanabiliyor. Bu da immün plazma kullanım miktarının artabileceği anlamına geliyor. Ama biz buna da hazırlıklıyız...

İyileşmiş ve kriterlere uyan herkese ulaşmaya gayret ediyoruz. Şimdiye dek 65 bin civarı insanla bu anlamda temas kurduk ya da kuruyoruz; 30 binine ulaşmışız. Bunların testleri yapılıyor, bir kısmı uygunluk bekliyor. Bin 500 civarında kişi de uygunluğu tamamlamış ve bağış için randevusunu almış durumda" diye konuştu.

"PASİF AŞI GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI SÜRÜYOR"

Bir kişinin birkaç kez bağış yapabildiğini de anlatan Dr. Kınık, "Mesela iki kez bağış yapan 560 bağışçımız, üç kez bağış yapan 435 bağışçımız, bir kez bağış yapan 2 bin 260 bağışçımız olmuş. Bunlar sadece Kızılay merkezine gelenler. Bir de pandemi hastaneleri ve diğer aferez merkezlerinde alınanlar da oluyor. Dolayısıyla yaklaşık 5 bin civarında bağışçımızın Kızılay'a ve diğer merkezlere bazen bir bazen birkaç kez bağış yaptığını söyleyebiliriz" ifadelerini kullandı.

İmmün plazma içindeki antikorları saflaştırarak elde edilen ve "pasif aşı" olarak bilinen "hiperimmünglobulin" geliştirme sürecinin de Sağlık Bakanlığı ile birlikte sürdürüldüğünü belirten Dr. Kerem Kınık, sözlerini şöyle noktaladı: "Bunlar, dozu ayarlanmış, bir ilaç gibi hastaya enjekte edilebilecek formlarda endüstriyel üretimi yapılabilecek saflaştırılmış immün palzma olarak tanımlanabilir. Sağlık Bakanlığı Hıfzısıhha Laboratuvarı'nda buna yönelik çalışmalarda başarılı sonuçlar elde edildi. Üretimine geçebildiğimizde, daha hedefli ve daha kalıcı bir tedavi noktasında konvelesan plazmayı konumlandırmamıza yol açacak."

"BAĞIÇILARIMIZI EVLERİNDEN ALIYORUZ"

Kızılay Çapa Kan Bağış Merkezi'nden Dr Burak Kızanlık, İstanbul'da iki ayrı noktadaki kan bağış merkezinde immün plazma bağışı alabildiklerini anlatarak şu bilgileri verdi: "Kartal Kan Bağış Merkezi ve Çapa Kan Bağış Merkezi'nde plazma bağışlarını topluyoruz. Vatandaşlarımız kendilerini aramamızı beklemeden de www.kanver.org internet sitemizden ya da Alo168 çağrı hattımızdan arayıp plazma bağışı için gönüllü olduklarını belirtebilir. İlgili personel kendilerine ulaşıp gerekirse adreslerinden alarak plazma bağış noktalarına transferlerini sağlar ve burada yaklaşık bir saat süren bağış işleminin ardından evlerine bırakılırlar...

Bağışçılarımızdan özel düzenek içerisinde toplanan plazmaların, 20-24 derece arasında bir sıcaklıkta tutularak özel akülü kutularımızla (Blue Box) Bağcılar'da bulunan Bölge Kan Merkezi'ne transferi sağlanıyor. Orada gerekli işlemler ve testler yapıldıktan sonra biyobankamızda depolanıyor ya da ihtiyacı olan hastalar için acil olarak hastanelere sevk edilebiliyor. Biz burada günde 32 randevuyu tamamlayabilecek kapasitedeyiz. İhtiyaç halinde 50'ye de ulaşabiliyoruz. Vatandaşlarımızdan tek ricamız, randevularına sadık kalmaları ve vaka sayısı azaldı diye düşünüp bağışçı olmayı ihmal etmemeleri. Çünkü normalleşmenin başlamasıyla birlikte plazma bağışlarında da azalmalar gözlemliyoruz."

BAŞKA HASTALAR KURTULSUN DİYE GÖNÜLLÜ OLDULAR

Erkek kuaförü olan Ahmet Kurfeyiz (53), mart ayı sonunda teşhis aldığını ve iki hafta hastanede yattığını anlatarak "Ateş, baş ağrısı, ishalin eşlik ettiği, ağır bir tabloydu. 21 Mart'ta hastaneye yatırıldım 13 gün hastanede tedavi gördüm. İyileştikten sonra kendim gönüllü oldum. Gerekli kriterleri sağlayınca ilk kez 15 gün önce bağış yaptım. Bu ikinci sefer plazma başında bulunuyorum" dedi.

Elektrik teknisyeni Hasan Kavalcı (47) ise belirtilerden şüphelenince 31 Mart sabahı hastaneye başvurduğunu ve PCR testi pozitif çıkınca üç gün hastanede tedavi görüp taburcu edildiğini anlatarak, "Sonrasında 45 gün yalnız yaşamak zorunda kaldım. Test sonucum negatif çıkana dek ailemden, çocuklarımdan uzak yaşamak zorunda kaldım. Allah'a şükürler olsun atlattın. Gönüllü olmayı planladığım günlerde Kızılay bana ulaştı ve bağışçı oldum. Ben çektiğim için bir başkasının da acı çekmesini ve bu hastalık yüzünden kıvranması istemedim" diye konuştu.

EKSİ 70 DERECEDE ŞOKLANIP BİYOBANKAYA GÖNDERİLİYOR

Kızılay'ın İstanbul'da iki biyobankası bulunuyor. Kartal Kan Merkezi ve Bağcılar Kan Merkezi'ndeki biyobankalarda İstanbul'da bağışlanan immün plazmalar saklanıyor. Bağcılar Kan Merkezi'nden Tıbbi Laboratuvar Teknisyeni Ömer Bilgin, bağışlanan immün plazmanın kendilerine ulaştıktan sonraki sürecini şöyle özetledi: "Bağışçıdan plazma toplama işlemi tamamlandıktan sonra plazmaferez ürünlerimiz kan transfer araçlarımızla uygun ısıda ve koşullarda tarafımıza ulaştırılır. Burada önce sisteme kabulleri yapılır daha sonra miktarına göre bu ürünleri özel cihazlarımızda tamamen steril olarak 200'er mililitrelik tekli transfer torbalarımıza bölüyoruz...

Bir torba bağıştan ortalama üç ünite plazmaferez çıkar genellikle. Bu işlemin ardından kan grubuna göre etiketlemesi yapılır ve kutulara yerleştirilip şoklama cihazı dediğimiz özel dolaplarımıza yerleştirilir. Buradaki amacımız, plazma ürünlerimizi eksi 70 derecelik bu dolaplarda bir saat içinde eksi 30 derecenin altındaki sıcaklığa düşürmek ve ürünün 3 yıla kadar saklanabilmesini sağlamak. Bu cihazın ardından torbalar, gerekli güvenlik test sonuçları çıkana kadar karantina dolaplarımızda bekletilir. Testi temiz çıkanlar biyobankamıza teslim edilir.