“Edebiyat Kuramı” Profesör Paul H. Fry’ın Yale Üniversitesi’nde 40 yılı aşkın süredir verdiği derslerden damıtılmış ve Açık Yale Programlarında “EDB 300” dersinin 26’sının kaydedilmesiyle ortaya çıkarılmış bir eserdir. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Ayşe Demir ve Doç. Dr. İbrahim Tüzer tarafından Türkçe’ye aktarılan eser, 26 müstakil bölüm, Ek ve Notlar’dan oluşmakta ve birçok kurama işaret ederken yirmi birinci yüzyılda edebiyat dünyasının zihnini bulandıran kimi konulara da açıklık getirme amacını taşımaktadır. Bunu yaparken de Fry, edebî eserlerin birer temsil alanı olduğu ilkesinden hareketle metinleri kuramların merkezine koyarak onlar üzerinden ustaca bir çalışma ortaya koymuştur. Yazar, Giriş bölümünün ardından eserini, “Yorumlama ve Okumanın İlk Yansımaları”, “Metin ve Yapı”, “Yazar (Okur) ve Ruh”, “Toplumsal Bağlam”, “Kuramın İyi ve Kötü Tarafları” üst başlıkları altında şekillendirmiştir.
Giriş bölümü ile birlikte Marx, Nietzsche, Freud ve Ricoeur ile kuramın zeminini oluşturan Fry, “Çekici Kamyon Tony” adlı çocuk hikâyesiyle kuramını görünür hale getirir. Edebiyat dışında kuramın parçaları olarak düşünebileceğimiz yazar, okur ve edebi otoritenin neliği de Fry’ın üzerinde dikkatle durduğu noktalardandır. Giriş bölümlerinin ardından “Hermenötik Dairenin Giriş ve Çıkışları” adlı bölümde anlam ve hermenötik ilişkisine odaklanarak hermenötiği, anlamın belirlenmesi noktasında sosyal, kültürel ve kişilerarası ufukları birleştiren bir yol olarak nitelendirir.
“Bağımsız Sanat Eseri Fikri” başlığını taşıyan beşinci bölüm, yirminci yüzyıl biçimciliğine yakından bakma amacı taşır. “Yeni Eleştiri ve Diğer Batı Biçimcilikleri” bölümünde özellikle Yeni Eleştiri üzerinde durularak ona yöneltilen eleştirilerin nedenlerine odaklanılır. “Rus Biçimliği” adını taşıyan yedinci bölüm, yapısökümcülüğe doğru giden ilk adımların anlaşılması adına önem arz eder. Bu noktadan itibaren anlam arayışı askıya alınır ve edebî eserin nasıl ortaya çıktığına yönelik biçimsel alanın kapsamı asıl mesele haline gelir. Sonraki bölüm dil ve gösterge ilişkisine odaklanılan “Göstergebilim ve Yapısalcılık” bahisleriyle devam eder. Takip eden bölüm, “Dilbilim ve Edebiyat” başlığını taşır. Bir önceki bölümde eşzamanlılık ve ardıllık ilişkisi bağlamında ele alınan dilbilimci tutumun, esasen göstergebilimin edebiyat üzerindeki tesiri ele alınır.
Jacques Derrida’nın metinleri üzerinden inşa edilen “Yapısöküm-1” bölümünde, işaretler üzerine odaklanılır. Saussure’ün gösteren ve gösterilen ilişkisinden yola çıkarak yapısalcılığın temeli olan yapıya odaklanır ve onun kendisini düzenleyen merkez ile kurduğu ilişkiye dair birtakım düşünceler ortaya koyar. Paul de Man’ın düşüncelerine odaklanan “Yapısöküm-2” başlıklı bölüme kadar biçim hakkında konuşan Fry, takip eden bölümde Peter Brooks ve Sigmund Freud okumaları üzerinden “Freud ve Kurmaca” konusunu ele alarak bağlamı değiştirir. “Kuramda Jacques Lacan” adlı bölümde ise Lacan’ın nesnenin değişken yapısından söz ederken arzuyu anlamlandırma noktasında Freud’a işaret ettiğine değinir. “Etki” bahsinde ise T.S. Eliot ve Harold Bloom okumaları önerilir. “Postmodern Ruh” başlıklı sonraki bölümde ise Deleuze ve Guattari’nin ortaya attığı “rizom” ve “yayla” kavramları tartışılır. On yedinci bölüm, “Eleştirel Kuramın Frankfurt Okulu” adını taşır. Adorno, Horkheimer ve Benjamin okumalarının önerildiği bu bölümü takip eden bölümde “Politik Bilinçsizlik” konusu ele alınır. Bu geçiş dönemi değerlendirmesinin ardından 1970 ve 1990 yılları arasında etkili olan ve bugün de etkisi görülen “Yeni Tarihselcilik” kuramından söz edilir.
“Klasik Feminist Gelenek” bölümü ise Virginia Woolf ve Elaine Showalter okumalarına odaklanır. 18. Yüzyılda başlayan ve Harlem Rönesansı ile zirve noktasına ulaşan Afro Amerikan Edebiyatı, “Afro Amerikan Eleştirisi” başlığıyla ele alınır. Bu bölümü kendisi ile yakından ilişkili olan “Postkolonyal Eleştiri” bölümü takip eder. “Eşcinsel Kuram ve Cinsiyet Edimi” isimli yirmi üçüncü bölümde, “Cinsellik nedir?” sorusu üzerinden kuram anlaşılmaya çalışılır. “Edebî İncelemenin Kuramsal Yapısı” bölümü ile birlikte Fry, kimlik araştırmalarını sonlandırarak, yeniden edebiyata dönüş yapar. Tüm bu incelemenin neticesinde Fry, “Kuramın Sonu mu?” üst başlıklı bölümde, Yeni Faydacılık düşüncesi ile birlikte “Şimdilerde Kuramdan Kim Nefret Etmiyor ki?” adlı bölüm ile sonlandırır.
Ekler bölümünde her bölüm için açıklamalar yer alırken, Stefan Esposito’nun “Yorumlama Biçimleri: Edebiyat Kuramında İleri Okuma Rehberi” bölümü ile eser sona erer. Edebiyat kuramlarına ilişkin yeni ve farklı bakış açılarının neredeyse tamamına yakınının bir araya getirildiği kaynak bir metnin Türkçe’ye kazandırılmış olması mutluluk vericidir. Eser, bu kuramlara ilgi duyan ve edebî metin üzerine derinleşmek isteyen okurların mutlaka ilgisini çekecektir.
