12 Haziran 2018’te Eskişehir’de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı ve Sırbistan Cumhurbaşkanı Alexandr Vuçiç’in katılımı ile Trans-Anadolu boru Hattı’nın (TANAP) birinci aşaması açıldı. Azerbaycan ve Türkiye’nin ortak faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan Trans-Anadolu Doğal Gaz boru hattı Şahdeniz-2’de ve Hazar Denizi’nin kuzey kesimindeki diğer doğal gaz yataklarında hasıl olunan gazın önce Türkiye’ye, daha sonra Avrupa’ya taşınmasını hedeflemektedir. İlk aşamada 16 milyar m3 kapasiteye sahip olacak TANAP sonraki aşamada başka ülkelerin de destek vermesiyle birlikte 32 milyar m3’a kadar çıkabilecektir. TANAP Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve TAP’a eklenerek Güney Gaz Koridoru’nu oluşturmaktadır. Yani, TANAP büyük bir doğalgaz projesinin en büyük kısmıdır.
ORTAK İRADENİN SONUCU
TANAP Avrupa Birliği’nin uzun yıllar tartıştığı fakat siyasi irade yetersizliği nedeniyle yapamadığı NABUCCO’nun alternatifi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Cumhurbaşkanı Erdoğan Eskişehir’de gerçekleşen törende yaptığı açılış konuşmasında “birçoklarının hayal ürünü olarak tanımladığı bu projeyi Türkiye ve Azerbaycan başarıyla gerçekleştirdi” ifadesini kullandı. Sonuçta TANAP Azerbaycan ve Türkiye’nin ortak siyasi iradesinin sonucudur. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de konuşmasında bu konuya değinerek TANAP’ın Türkiye ve Azerbaycan liderlerinin siyasi iradesi sonucunda gerçeğe dönüştüğünü ifade etmesi hiç de tesadüf olmadı. Tabii ki, burada ülkelerin sahip oldukları finansal kaynaklar ve bunun etkili kullanımı da önemli rol oynadı. İlk başta 11.7 milyar dolar olarak hesaplanan TANAP’ın 8 milyar dolara mal olması küresel ekonomik sıkıntıların sorunların yaşandığı bir dönemde olumlu bir gelişme olarak da değerlendirilebilir.
Bu proje AB üyesi ülkeler için enerji arz güvenliği ve kaynak çeşitliği anlamına geldiği için Avrupa’dan destek gördü. Doğrudan ABD ticari ve yatırım çıkarlarını ilgilendirmemiş olsa da çeşitlendirme ve enerji güvenliğinde oynadığı rol nedeniyle Washington tarafından da destek gördü. Azerbaycan ve Türkiye’nin Rusya ile kurmuş olduğu ilişkilerin sonucunda 90’lı yıllardan farklı olarak Moskova bu iki ükeyi bölgede rakibi olarak değil, işbirliği yapabileceği ortak olarak görmektedir. Bu nedenle TANAP’a karşı olumsuz bir tepki vermedi. Bölgemizin diğer ülkeleri de TANAP’dan beklenti içindedir ve Sırbistan ve Ukrayna Cumhurbaşkanlarının törende yer alması bunun göstergesidir.
TANAP NASIL GERÇEK OLDU?
TANAP, Azerbaycan’ın Şahdeniz-2 yatağından çıkarılan doğalgazı Türkiye, Yunanistan, Arnavutluk ve İtalya’ya ulaştıracak Güney Gaz Koridoru’nun önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Şahdeniz-2 yatağının toplam doğalgaz miktarı 1.2 trilyon m3’tür. Güney Gaz Koridoru Güney Kafkasya Boru Hattı, TANAP ve Trans-Adriyatik Boru Hattı’ndan oluşmaktadır. % 75’i inşa edilmiş Trans-Adriyatik Boru Hattının kısa sürede tamamlanması ve Avrupa’ya gaz akışının 2020’de sağlanması beklenmektedir.
TANAP’ın kurumsal temeli 24 Aralık 2011 tarihinde konuldu ve SOCAR, kurulan TANAP Doğalgaz İletim A.Ş. Proje’nin sahibi olarak yetkilendirildi. Bu anlaşmadan önce Şahdeniz-2 yatağından çıkacak doğal gazın Avrupa’ya taşınması için iki alternatif seçenek gündemdeydi: Birincisi, doğal gazın taşınması için Türkiye’nin mevcut sistemini kullanmak; ikincisi yeni bir doğal gaz boru hattı inşa etmek. 26 Aralık 2011 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Sanayi ve Enerji Bakanlığı arasında Trans Anadolu Doğal Gaz boru hattı hakkında mutabakat zaptı imzalandı. Anlaşmayla TANAP’ın yapımının derhal başlatılması ve iki ülke tarafından belirlenmiş şirketler tarafından konsorsiyumunun kurulması öngörülmüştür. TANAP için kurulan konsorsiyum ilk aşamada, SOCAR (% 80) ve BOTAŞ (% 20) tarafından oluşturuldu. Sonraki süreçte, diğer enerji şirketleri de konsorsiyuma girebilirdiler. 13 Mart 2015 tarihinde BP ve BOTAŞ, TANAP Ortaklar Anlaşması’na imza attı. Azerbaycan kendi hissesinden %12’yi BP’ye, % 10’u ise BOTAŞ’a devretti. Daha sonra SOCAR, TANAP’daki % 7’lik payını SOCAR Türkiye Enerji’ye devretti ve böylelikle SOCAR’ın projedeki payı % 51’e düştü. 26 Haziran’da imzalanan hükümetler arası anlaşma uyarınca SOCAR’ın TANAP’daki payı % 51’in altında olmamalı. TANAP’ın temeli 16 Mart 2015 tarihinde Kars’ta atıldı.
TANAP’IN AZERBAYCAN VE TÜRKİYE İÇİN ÖNEMİ
TANAP’ın SOCAR’ın ekonomik ve stratejik değerini ve Azerbaycan’ın Avrupa’nın doğal gaz piyasasındaki rolünü arttıracağı düşünülüyor. TANAP ile birlikte Azerbaycan kendi gazını hem nakledecek, hem de kendisi doğrudan piyasada satabilecek. Yani hattın geçmiş olduğu transit ülkelere sadece transit ücreti ödeyecektir. Bu hat ile Azerbaycan Avrupa devletleri ile stratejik ilişkilerini kuracak ve ya derinleştirecektir.
Bu proje, BTC ve BTE ile birlikte Türkiye’nin de enerji köprüsü rolünü daha da sağlamlaştıracak ve AB için stratejik değerini arttıracaktır. Türkiye’nin bu projeden elde edeceği 6 milyar m3 doğal gaz ihtiyaçlarını karşılamasına ve enerji arzının çeşitlendirilmesine olanak sağlayacaktır. Bu 6 milyar m3 doğalgazdan kullanım fazlası kalırsa Türkiye üçüncü ülkelere satma hakkı elde etmiştir. Hâlbuki diğer ülkelerden almış olduğu doğalgaz böyle bir hakkı yoktur. Türkiye Azerbaycan’dan daha ucuz doğalgaz alacaktır. Türkiye Cumhuriyeti Enerji Bakanlığı 2012-2013 yıllarında hazırlanan raporlarına göre, Türkiye, Rusya’dan ithal olunan 1,000 m3 doğal gaza 429 dolar, İran’dan ithal olunan 1,000 m3 doğal gaza 507 dolar, Azerbaycan’dan ithal olunan 1,000 m3 doğal gaza 349 dolar ödemiştir.
TANAP, Azerbaycan ve Türkiye’nin Güney Kafkasya, Karadeniz, Kuzeydoğu Avrupa ve Orta Doğu ile stratejik ilişkilerini genişletecek ve onun gerçek anlamda bir enerji köprüsü rolü oynamasına yol açacaktır. Şimdiden bölgedeki doğalgaz üreticisi olan birçok ülkenin TANAP aracılığı ile Avrupa’ya gaz satma niyetinde olması bunun işaretidir. Sözleşme imzalandıktan sonra Irak, İsrail ve İran gibi ülkeler, TANAP aracılığıyla doğalgaz ihracatı yapmaya ilgi gösteriyorlar. Ayrıca Orta Asya ülkelerinin de bu hatta gelecekte doğalgaz desteği verme ihtimali vardır.
