‘Kuruluş Osman’ın heyecanla takip edilen 87’nci bölümüne İbrahim Fakih kılığında ki Usta’nın, ahilik töreni sırasında Söğüt’teki hanı patlatması ve patlama sonrası Şeyh Edebali'nin yaralanması ile Şeyh Edebali'nin ölümü merak uyandırdı. Tarihte Şeyh Edebali nasıl ve kim tarafından öldürülmüştür?
ŞEYH EDEBALİ KİMDİR?
Şeyh Edebali (1206-1326), Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında yaşamış bir İslam ilahiyatçısı-din bilgini, Ahi şeyhi, Osman Gazi'nin kayınbabası ve hocası, Râbi'a Bala Hâtun'un babasıdır. Osmanlı Devleti'nin fikir babası.
Osmanlı Devleti'nin kurucusu olan Osman Gazi'nin akıl hocası olan Şey Edebali, Celaleddin-i Rumi ve Hacı Bektaş-I Veli gibi o dönemin büyükleri ile aynı zamanda yaşamıştır.
Edebâli ilk tahsilini Karaman’da yaptı. Hanefî fakihi Necmeddin ez-Zâhidî’nin öğrencisi oldu. Daha sonra Dımaşk’a giderek Sadreddin Süleyman b. Ebü’l-İz ve Cemâleddin el-Hasîrî gibi dönemin tanınmış âlimlerinden dinî ilimleri tahsil etti. Dımaşk’tan ülkesine dönünce tasavvufa yöneldi; Bilecik’te bir zâviye kurarak halkı irşada başladı.
Edebâli Osman Gazi ile Bilecik’te tanıştı. Âlim ve sûfîleri çok seven Osman Gazi, mübarek günlerde şeyhin zâviyesine giderek dinî ve idarî konularda her zaman onun görüşlerine başvururdu (Cenâbî Mustafa Efendi, vr. 555a). Âşıkpaşazâde’nin, Osman Gazi’nin imamı İshak Fakih’in oğlu Yahşı Fakih ve Edebâli’nin oğlu Mahmud Paşa’nın rivayetlerine dayanarak anlattığına göre Osman Gazi bir gece Edebâli’nin zâviyesinde kalmış, rüyasında şeyhin koynundan doğan bir ayın kendi koynuna girdiğini, aynı anda göbeğinden bir ağaç bittiğini ve bu ağacın gölgesinin dünyaya yayıldığını, altından dağlar yükseldiğini ve her dağın altından da suların çıktığını görmüş. Osman Gazi rüyasını Edebâli’ye anlatınca şeyh, “Hak Teâlâ sana ve nesline padişahlık verdi. Mübarek olsun. Kızım Malhun Hatun da senin helâlin oldu” der. Edebâli’nin bu yorumu üzerine Osman Gazi Malhun Hatun ile evlenmiştir (Âşıkpaşazâde, s. 6; ayrıca bk. Terceme-i Menâkıb-ı Tâcü’l-ârifîn, vr. 3b; Mecdî, s. 20-21; Cenâbî Mustafa Efendi, vr. 556a). Bazı kaynaklarda bu isim Mal Hatun şeklinde geçerken Oruç b. Âdil de Tevârîh-i Âl-i Osmân’da (s. 8-9, 84) yukarıda anlatılan rüyayı Osman Gazi’nin değil babası Ertuğrul Gazi’nin gördüğünü ve şeyhin Osman Gazi ile evlenen kızının adının Râbia Hatun olduğunu kaydeder.
Edebâli mutasavvıf olması yanında ilk Osmanlı kadısı ve müftüsüdür. Döneminin birçok fakihi ile görüşmüş ve onlardan ders almış, çok sayıda talebe yetiştirmiştir. Önde gelen öğrencilerinden damadı Dursun Fakih, şeyhten sonra Osmanlı Devleti’nin ikinci müftüsü ve kadısı olmuştur (Leknevî, s. 85). Çandarlı Kara Halil’in de Edebâli’nin talebesi olabileceği ihtimali üzerinde durulmuşsa da bunu doğrulayan herhangi bir belge yoktur (İA, III, 352).
ŞEYH EDEBALİ OSMAN BEY'İN NEYİ OLUYOR?
Şeyh Edebali Osman Gazi'nin eşi Bala Hatun'un babasıdır. Osman Bey'in kayınbabasıdır. Aynı zamanda fikir danıştığı hocasıdır.
ŞEYH EDEBALİ NASIL VE NE ZAMAN ÖLDÜ?
Edebâli uzun bir ömür sürdükten sonra 726 (1326) yılında vefat etti. Hezarfen Hüseyin Efendi ise diğer kaynakların aksine vefat tarihi olarak 727 (1327) yılını kaydeder.
ŞEYH EDEBALİ TÜRBESİ NEREDEDİR?
Şey Edebali, 120 yaşlarında Bilecik'te vefat etmiştir. Dergahının zikir odasına gömülmüştür ve vefatından bir ay sonra kızı, dört ay sonra ise damadı Osman Gazi vefat etmiştir. Şey Edebali adına Bilecik ve Eskişehir'de türbeler yapıldı.
Şey Edebali türbesi Bilecik'teki en önemli tarih miraslarından biridir. Osman Gazi oğlu Orhan Gazi Camii'nin üst tarafında yer alan tepelik alandadır.
KURULUŞ OSMAN ŞEYH EDEBALİ'Yİ KİM OYNUYOR?
Kuruluş Osman dizisinde Şeyh Edebali'nin hayatını oyuncu Seda Yıldız canlandırmaktadır. 20 Mayıs 1962 yılında dünyaya gelen Seda Yıldız Zonguldak doğumludur. Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'ndan Tiyatro Bölümü mezun olduktan sonra ilk oyunculuk deneyimini Kuyucaklı Yusuf filminde rol alarak yaptı. Türkiye'de reyting rekorları kıran birçok dizide rol alan Seda Yıldız günümüzde ATV kanalında yayınlanan Kuruluş Osman dizisinde Şeyh Edebali karakterinde rol almaktadır.
