Ekonomik kriz' yıllarında Türkiye'nin umudu olan uluslararası işbirliğiyle yapılacak hidroelektrik santralleri (HES) şimdi başa bela oldu. Adeta bir Rus ruletine dönüştü. HES projeleri için işbirliği protokolü yapılan ülkeler, kredi sağlamakta 'isteksiz ve ağır' davranınca, 'karanlık tehdidindeki' Türkiye'nin hayati 29 HES'i sadece proje olarak kağıt üzerinde kaldı. Türkiye, bu projeleri özkaynaklarıyla gerçekleştirmesinin önünü de imzalanan protokollerdeki milyarlarca dolarlık tazminat hükümleri engelliyor. DSİ yetkilileri, tazminatlar için de Ilısu Barajı ve HES'i örnek gösteriyor. Proje maliyeti 1,2 milyar dolar olarak hesaplanan Ilısu'nun işbirliği protokolünün iptali halinde 600 milyon dolarlık bir tazminat öngörüldüğü belirtiliyor.
Mevcut kaynakların 2009 yılında elektrik talebini karşılayamayacağını belirten Enerji Bakanlığı kaynakları, elektrik kesintisi yaşanmaması için yeni projelerin bir an önce devreye sokması gerektiğini kaydediyor. Her yıl yüzde 8 oranında artan elektrik tüketiminin karşılanabilmesi için yılda 3-4 milyar dolarlık yatırım yapılması gerekiyor. Bu nedenle Türkiye'nin elindeki tek yerli ve en verimli kaynak olan hidroelektrik santrali için 680 proje hazırlandı. Bunlardan 29'unun finansmanı ise tamamen dış kredilerden sağlanan ikili işbirliği projelerinden oluşturuyor.
2000 ve 2001 yıllarında yapılan işbirliği protokolleri kapsamında 29 HES projesinden 8'inin Avusturya, 9'unun ABD, 5'inin Kanada, 3'ünün Rusya, 2'sinin Fransa, 1'ine de Norveç ve İsviçre kredi sağlayacaktı. Bunlardan 7'sinin en geç geçen yıl, geriye kalan 22'sinin de bu yıl başlanması gerekiyordu. 2001 ve 2002 yıllarında yapımına başlanması planlanan Alpaslan-2, Hakkari ve Konaktepe1-2 barajlarından hiçbirinin yapımına başlanmazken, 2005 yılında yapımına başlanması planlanan Bayram, Bağlık, Ilısu, Yusufeli, Çukurca barajlarından da sadece Ilısu Barajı'nın temeli geçen hafta atıldı. Yusufeli Barajı'nın temeli ise yıl sonuna kadar atılacak. Diğer barajların ne zaman yapımına başlanacağı ise belirsizliğini koruyor. Bu yıl içinde yapımına başlanması gereken 22 büyük baraj ve HES yapımıyla ilgili ise henüz kesinleşmiş bir tarih yok.
Toplam kurulu kapasitesi 7 bin 719 MW ile yılda 25 bin 338 GWh (gigawatt-saat) elektrik üretecek projelerin tamamlanması durumunda mevcut HES elektrik üretim oranı yüzde 70 oranında artacak. Ancak bu projeler için protokol imzalanan ülkeler kredi konusunda gerekli adımları zamanında atmadığı için bir türlü inşaatlara başlanamıyor. Bu projeleri hayata geçirmek isteyen Türkiye ise kendi özkaynaklarını kullanamıyor. Çünkü imzalanan işbirliği protokollerinde Türkiye'nin feshetmesi durumunda milyarlarca dolarlık tazminat ödemesi gerektiren hükümler bulunuyor. DSİ yetkilileri, temeli geçen hafta atılan Ilısu Barajı'nın proje maliyetinin 1,2 milyar dolar olduğunu belirterek, "Ilısu'nun ikili işbirliği protokolünde, iptal tazminatı 600 milyon dolar olarak düzenlenmiş. Yani, Türkiye, 'Arkadaş sizden kredi istemiyorum. Bunu ben kendi paramla yapacağım' derse, tam 600 milyon dolar tazminat ödemek zorunda kalacak" diye konuştular.
