Bilindiği gibi çay üretimi (yaş çayın toplanıp kuru çaya dönüştürme işlemi) Türkiye’de Mayıs ayında başlayıp Ekim sonuna kadar devam etmektedir.
Çay sektörü farklı yönleri-özellikleri olan bir sektör olduğundan, tatmin edici bir değerlendirme için bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Bu nedenle sektörle ilgili bazı gelişmeleri ve sorunları, özet mahiyetinde de olsa, birkaç yazıyla ele almayı düşünmekteyim.
Yaklaşık 1,2-1,4 milyon ton yıllık yaş çay üretimi var ve bu üretim 76.100 hektar alanda yapılmaktadır.
Bir milyonun üzerinde (208 bin aile) Doğu Karadeniz Bölgesi’ insanının öncelikli geçim kaynağıdır çay üretimi.
Diğer taraftan 82 milyonu da tüketim açısından ilgilendiriyor.
Kişi başı 3.2 kg ile dünyada
ülkeyiz.
Toplamda ise 253 bin tonla
dünya tüketiminin yüzde 5’ini tüketiyoruz,
Çin ve Hindistan’dan sonra 3. Sıradayız.
Yani
önemli bir ekonomik değeri olan çay piyasasına sahibiz.
O nedenle yabancılar bu piyasaya nasıl gireriz arayışı içindeler.
Yabancılar çay piyasasına bizzat fabrika kurarak ya da yerli üreticilerle ortaklık yaparak girmeye çalışmalarının arkasında
yüzde 145 oranındaki ithalat vergisini bypass edip ucuz yabancı çayları iç piyasada satma düşüncesi var.
Açıkçası çay çiftçisine önemli getiri sağlayan,
bölge kalkınmasına büyük katkı yapan, stratejik bir tarım ürünü.
Çok büyük bir tüketim potansiyelinin içerideki üretimle karşılamasının neden olduğu
alternatif maliyet avantajını
de bir taraftan akılda tutmak gerekir.
ele alınması gereken çok boyutu var ve her boyut
çözümü bekleyen bir sürü sorunu
da bünyesinde taşıyor.
Bir tarafta yaşçay üretimi, diğer taraftan yaşçayı kuru çaya dönüştüren (tüketime hazır hale getiren) sanayi üretimi boyutu var.
Diğer taraftan pazarlanması, dış rekabete karşı korunması, kalite, kaçak çay, yasal altyapının zayıflığı boyutu vesaire var.
Yaşlanan çaylık üretim alanları, çayın toplanma ve gübrelemesinde hatalar, nedeniyle bahçeden alınan üründe kalite sorunu var.
Sonra çayın yüzde 50’sin alıp işleyen,
kanunsuz-kuralsız özel sektörün
üreticiden aldığı çay hammaddesi
bedelini ödememe ve yaptırım olmayışı
sorunu var. Çiftçi adeta özel sektörün insafına bırakılmış.
Bir de 1971 yılından beri devlet adına sektörü domine etmeye çalışan
Çaykur’un yaşadığı sorunlar var.
Çayın
var. İster istemez makasla toplanıyor. Asya ülkelerinde ucuz ve fazla işgücü nedeniyle çay halen büyük ölçüde elle toplanıyor (istenen 2.5 yaprak standardına uyuluyor). büyük ölçüde elle toplanıyor . 1970’li ve 80’li yıllarda Türkiye’de çay elle toplanmakta idi ama bugün gelinen noktada elde toplanması mümkün değil.
Çay plantasyonları yenilenmediği
(yaşlanma) için çay filizi zayıf gelmekte, makasla kesmenin de etkisiyle çayda odun kısımlar da üretim sürecine girmekte (eleklerle bir şekilde ayrışıyorsa da) ciddi bir kalite sorununa neden olabilmektedir.
Bir de çayın
yani bakımı ile ilgili olarak (verimlilik ve kalite) bilgi ve eğitim sorunu yaşanmaktadır. Hem gübreleme tekniği hem de çevre kirliliğini asgariye indirecek doğal-organik gübreleme noktasında rasyonel bir yapı kurulamamıştır.
Bölgenin gittikçe artan bir başka önemli önemli sorunu ise
yarıcılık ve yabancı işçi istihdamıdır.
Ailelerin önemli bir kısmı çaylarını yarılığa vermekte (çay bakımı gözardı edilmekte), bir kısmı da özellikle Gürcistan’dan gelen işçi gruba yevmiye ile çayını toplatmaktadır.
Bir taraftan bölgede/ülkede işsizlik sorunu varken, diğer taraftan Gürcistan’dan gelen işçilerin çay toplanmasında istihdam edilmesi büyük bir çelişki.
Ayrıca,
yabancı işçilerden dolayı önemli gelir kaybı
olması bir yana, ilerde
sosyal sorunlara neden olabilecek
bir potansiyelin biriktiğini de söyleyelim.
Bu yıl hem piyasada (özel sektörde) ve hem de Çaykur’un stoklarında geçen yıldan kalan toplamda 2
00 bin tona yakın kuru çay var.
Bu nedenle
üreticiyi çay satma noktasında zorlu bir yıl bekliyor.
Yakında yaşçay fiyatı açıklanacak. Enflasyon dikkate alındığında enaz yüzde 20’lik bir artış yapılması lazım. Oysa ekonomik konjonktür buna çok müsait değil. Yani, sektörün kendi içindeki sorunlarının devamı yanında,
genel ekonomik konjonktür de sorunları daha ağırlaştıracak gibi duruyor.
Umarım, üreticinin biriken
malum sorunlarını azaltıcı köklü adımlar bu yıl atılmaya başlar.
Konuya, çay sektörünün diğer boyutlarını ele alarak devam edeceğiz.
