Aslında fındık hasat işinin başlamasına yaklaşık bir ay daha var ve her yıl genellikle hasat döneminde fındıkla ilgili bir-iki yazı kaleme alırım. Bu yıl biraz erken bu yazıyı yazmamın arka planında Ordu Ticaret Odası Başkanı Servet Şahin’in ‘fındık fiyatları ile ilgili manipülasyon yapılıyor’ mealinde basına yansıyan açıklaması var.
Başkanla yaptığımız görüşmede; son fiyat manipülasyonu dâhil fındıkla ilgili birçok konuda hemfikir kaldık. Bu yazıyı da fındık fiyatına etki eden faktörler, fiyatın bölge üreticisi ve ülke ekonomisi açısından taşıdığı önem bağlamında ele aldım.
**
Ordu TSO Başkanı beyanında; TMO’nun 16,5 ve 17 liradan aldığı fındığı 24 liradan sattığını, tüccarların 20 bin ton fındık için 400 bin tonluk alım teklifi verdiklerini ve bunun bedelinin yüzde 25’ini yatırdıklarını söylüyor. Devamla, TMO’dan 24 liradan fındık almak için adeta kavga eden tüccar ve ihracatçılar neden aynı fiyattan üreticiden fındığı almaya yanaşmamakta ve fiyatları 18 liraya düşürmektedir (Burada ihracatçı firmaların tekelci güce sahip oldukları ve piyasa fiyatlarını yönlendirebildikleri ima ediliyor, biz de aynı görüşü paylaşıyoruz), sorusunu soruyor.
Ordu TSO Başkanı açıklamasında, son ihraç edilen fındığın ortalama kabuklu fiyatının 28 liraya geldiğini, 18 lira fiyattan ürün alımıyla aradaki farkı ihracatçı-tüccarların kâr olarak işletmelerine kazandırmak istediğini söylüyor. Bu durumun üretici ve dolayısıyla ülke ekonomisi aleyhine gelişmelere neden olabileceğinden kabul edilemez olduğunu ifade ediyor.
**
TMO’nun son yıllarda devreye girmesi, üreticinin korunması için önemli bir adım (Kısa dönemli çözüm).
TMO alım fiyatı açıklarken iki önemli göstergeyi dikkate alıyor. Birincisi serbest piyasada oluşan fiyatlar, ikincisi rekolte tahminleri (gelecek fiyatları belirleyecek arz anlamında).
TMO’nun açıkladığı fiyatlar nispeten düşük olsa da; fiyat tabanı oluşturularak piyasa fiyatının bu fiyatın altına düşmesini engellemesi, üreticiye önemli bir katkıdır.
TMO’nun aldığı ürünün bir kısmını 24 liradan satışa sunduğu halde, tüccarın bu fiyattan ürün alabilmek için kavga ettiğini yukarıda belirtmiştik. Sadece bu veri bile TMO’nun 24 liradan aşağı bir fiyat açıklamamasını zorunlu kılıyor.
Diğer yandan TMO’nun alım fiyatını açıklamada geç kalmamasının taşıdığı önem geçmiş tecrübelerle teyit edilmiştir.
**
Henüz Tarım Bakanlığı’nın 2020 yılı için fındık rekolte tahmini yapmadığını (komisyon çalışmaları devam ediyor), rekolte tahminlerinin fiyat belirlenmesinde çok önemli bir etken olduğunu belirtelim. Çünkü TMO’nun belirleyeceği fiyat; tahmini rekolteyle (arz tarafı) ve potansiyel taleple karşılaştırılarak açıklanacaktır.
Rekolte tahmini spekülasyonlarının piyasa fiyatlarını nasıl çarpıttığını (gerçekçi olmayan fiyatlar) geçmiş dönemlerden biliyoruz.
Tarım Bakanlığı adına bir komisyon her yıl hasada yakın bir tarihte rekolte tahmini yapıyor. Aynı zamanda TÜİK de bir tahminde bulunuyor (Bu yıl 600 bin ton civarında rekolte olacağını açıkladı). Uluslararası Sert Kabuklu ve Kuru Meyveler Federasyonu (INC) 620 bin ton civarında fındık olacağını tahmin etti (Geçen yıl 770 bin ton rekolte tahmini açıklamıştı). Türkiye’de geçen yılki üretimin 750-800 bin ton arasında olduğu belirtiliyor. Sadece borsalarda işlem gören 690 bin ton ürün söz konusu.
Verileri yan yana koyduğunuzda açıklanacak fındık rekolte tahmininin 600-650 bin ton arasında olacağı söylenebilir.
**
Rekolte tahmini niye önemli?
Piyasa fiyatlarını belirliyor.
Aynı zamanda TMO’nun fiyatlandırmada dikkate alacağı önemli bir gösterge.
Rekolte tahmini üzerindeki spekülasyonlar bu bilinçle yapılıyor.
Geçen yıl rekor üretim (arz) yapılmasına rağmen şu anda depolarda fındık kalmamış. Yani arz tarafında bir azalma, Covid-19 krizi etkisiyle talep tarafında da bir artış tahmini doğal olarak fındığın dünya fiyatını yukarı doğru itecektir.
Bu tabloyu gören çok uluslu güçlerin iç piyasayı yönlendirme, fiyat manipülasyonlarına gitme çabalarına bu çerçeveden bakılmalı.
**
Özetlersek; TMO’nin üreticiyi koruma adına alım fiyatı açıklaması kısa vadeli doğru bir karar. Bu geçici müdahale esnasında sürdürülebilir çözümler üretilmeli. Yapısal regülasyon anlamında Tarım Bakanlığı’nın henüz sağlıklı bir adım atmadığını görüyoruz.
İkincisi, fındık piyasasındaki tekelci güçler fiyat manipülasyonuna girerek TMO’nun açıklayacağı fiyatı aşağı çekme baskısı yapıyor. Aslında tam rekabetçi piyasa şartları hâkim olsaydı fiyatların çok daha fazla yükseleceğini (arz azalışı ve talep artışı beklentisi) onlar da görüyor. Fındık altın değerinde, bölge insanına ve ülke ekonomisine zenginlik katan çok değerli bir ürün. Bu nedenle üç-beş tüccarın küçük, bencilce, rant sağlama hesaplarına kurban edilmemeli.
Üçüncüsü; rekabet kurumunun (bildiğim piyasada haksız rekabeti, tekelci yapılanmayı önleme misyonu taşıyor) herkesin görebildiği tekelci fiyat ve piyasa yönlendirmesini ne zaman göreceğini de çok merak ediyorum.
