Bu yazıda patates fiyatlarının düşüklüğüne ve bunun açıklanan enflasyon rakamları üzerindeki etki potansiyeline değineceğim.

Hatırlatma yapalım: bir ara patates ve soğan fiyatların yükselmesiyle muhalefetin hükümete saldırıları had safhaya çıkmış, hükümeti istifaya davet eylemleri yapılmıştı.

Patates ve soğan fiyatlarının yüksekliği enflasyon rakamları ile özdeşleştirildi, açıklanan enflasyon rakamlarının doğru olmadığı, sadece patates fiyatlarındaki sıçrayışın bile enflasyonun ne derece yanlış hesaplandığını gösterdiği algısı oluşturulmaya çalışıldı.

Şu an gerçekten üreticiyi zarar ettirecek bir patates fiyatı söz konusu (TÜİK verisine göre Nisan 2019’da patatesin ortalama fiyatı 5,13 TL iken Eylül 2020 itibariyle ise 1,94 TL’ye düşmüş. Üretici fiyatı ise 80 kuruşa kadar gerilemiş).

Bu sefer başka ürünler üzerinden enflasyonun yanlış hesaplandığı söylemi dile getiriliyor.

**

TÜİK enflasyonun (TÜFE) önceki yılın eylül ayına göre yüzde 11.75 arttığını açıkladı.

Açıklanan enflasyon rakamları sonrasında her zaman olduğu gibi rakamların gerçekçi olmadığı, ısmarlama rakamlar açıklandığı eleştirileri geldi. Hesaplamanın içeriğine, yöntemine, ağırlıklarına ya da veri derleme biçimlerine yönelik bir eleştiri olsa anlaşılabilir.

Endekste 81 il merkezinin tamamını içeren toplam 225 ilçeden fiyat alınmaktadır. TÜFE kapsamında ayda 418 madde, 895 çeşitten 553.064 fiyat derlenmektedir.

Hane halkı harcama sepetindeki ağırlıklara göre fiyat artışları ortalaması hesaplanıyor ve enflasyon ortaya çıkıyor.

Mesela, gıda ve alkolsüz içecekler ana grubunda 134 madde var ve patates bunlardan sadece biri. 134 maddeyi kapsayan ana grubun enflasyona etkisi (ağırlığı) yüzde 22,77.

Açıklanan 11,75 düzeyindeki enflasyonun 3,36’lık kısmı gıda ve alkolüz içecekler grubundan gelmiştir. Ulaştırma yüzde 2,07 ile ikinci ve konut 1,44 puanlık etkiyle üçüncü yüksek etki yapan ana harcama grupları olmuştur. Eğer bu 3 ana mal ve hizmet grubunun fiyatlarında hiç artış olmasaydı enflasyon yüzde 4,88 olacaktı.

Yıllık ana harcama grupları içinde en yüksek artış yüzde 15,09 ile sağlık ve 12.95 ile ulaştırma grubunda görülmüştür. Çeşitli mal ve hizmetler grubundaki artış ise yüzde 25,17 olmuştur.

Giyim ve ayakkabı, alkollü içecekler ve tütündeki yıllık artışlar enflasyonun altında seyretmiştir.

Aylık en yüksek fiyat artışı patlıcan, biber, muz, kuru soğan, taze fasulye ve bulaşık makinesi gibi ürünlerde tespit edilmiş.

Aylık en yüksek azalış ise yüzde 22.07 ile limon fiyatlarında görülmüş, yurtiçi tur fiyatları, elma, erik fiyatlarındaki azalış bunları izlemiştir.

Burada söylenmek istenilen; bir ya da birkaç ürünün fiyatından hareketle, bir metodolojik açık, bir eksiklik, bir hesap hatası tespit edilmeden sadece hükümet karşıtı algı oluşturmak için muhalefet yapılmasının anlamsız olduğudur.

**

Enflasyonu insanların harcama kalemleri itibariyle hissetmeleri farklıdır. Düşük gelirler daha yüksek hissedebilir, yüksek gelirliler daha az hissedebilir. Bu durum gelir-harcama dengesinin neden olduğu stresle ilgilidir.

TÜİK’in yaptığı hesaplama nüfusun ortalama harcamasını göstermekte; yani toplumu zengin, orta gelirli ya da düşük gelirli diye ayırıp harcama kalemlerini hesaplamamaktadır. Belki böyle yapılsa daha sağlıklı bir gösterge ortaya çıkabilirdi.

Hemen şunu belirtelim ki; TÜİK’in yaptığı enflasyon hesaplaması yöntemi kendi kafasından ürettiği bir yöntem değil. TÜİK “EUROSTAT içinde belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi arasında önemli bir fark yoktur” açıklamasıyla dünya ile uyumlu bir metodoloji kullandığını söylüyor.

Her yıl aralık ayı itibari ile, yeni maddelerin endekse dahil edildiği ya da önemini kaybeden maddelerin endeksten çıkarıldığı ve yeni ağırlıkların endeks hesabında kullanıldığı belirtilerek ‘ürün sepetinde güncelleme yapılmıyor’ eleştirilerine de bir cevap veriliyor.

**

Sözün özü; “biberin fiyatı arttı, domatesin düştü, patatesin dibe vurdu, soğanın pik yaptı, sarımsak rekor kırdı dolayısı ile de bu enflasyon gerçek enflasyon değildir”, şeklindeki avam söylemlerini temcit pilavı gibi sürekli gündeme taşımak sıktı artık.

**

Not: Patates üretiminde ve fiyatlarında ortaya çıkan dalgalanmayı ayrı bir yazı konusu yapalım.