Son günlerde poşete getirilen ücreti tartışıyoruz.
7153 sayılı çevre kanununun 1 Ocaktan itibaren yürürlüğe girmesiyle; plastik poşetlerin satış noktalarında kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilmesi ve bu ücretin 25 kuruş olarak uygulanmasıyla adeta fırtına koptu.
Tartışmalar, güzellemeler, komiklikler ve kızgınlıklar devam ediyor.
**
Düzenlemenin temel amacı kaynakların verimli kullanımı ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin azaltılması olarak belirtilmiş.
Buna karşılık tartışılan kirliliğe neden olan poşet kullanımının azaltılması değil (amaç), bu amacı gerçekleştirme için alınmasına karar verilen 25 krş (araç). Yani kamuoyundaki tartışmalarda bir yanlış yönelim, hedef sapması (saptırılması) var.
Mademki poşet kullanımının çevre kirliliğine yol açtığı ve azaltılması gerektiği konusunda toplumsal fikir birliği var, o zaman ücretlendirmenin gerçekten poşet tüketimini azaltıp azaltmayacağını sorgulayalım.
Birçok ülkede ücretlendirme uygulaması ile tüketimin önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Örneğin İngiltere'de ekim 2015’de poşet ücretlendirilmiş. Yıl sonunda poşet kullanımında yüzde 80 bir azalma olmuştur.
İrlanda’da poşetin ücretli hale getirilmesiyle kullanım yüzde 90 azalmıştır. Bugün yıllık kişi başına poşet kullanımı 18 adete inmiştir.
Ücretlendirme ile poşet kullanımının hızla azaldığı çok sayıda ülke örneği verilebilir.
Nitekim aradan bir hafta geçmesine rağmen bizde de ciddi bir şekilde poşet kullanımının azaldığını gözlemlemek mümkün.
**
Avrupa Birliği müzakere sürecinde uyum yasaları için plastik poşet kullanımının azaltıcı yasa çıkarılması önemli bir adımdır. Çünkü AB komisyonu kısıtlama getiren bir dizi önlemi gündeme aldığını açıklamış ve AB ülkelerinde yaklaşık 200 poşet olan yıllık kullanımın hızla azaltılması hedeflenmiş.
Türkiye'de kişi başına poşet kullanım ortalaması ise 400-450 arasında gösteriliyor. Yani Türkiye'de yaklaşık yılda 25 milyar adet plastik poşet kullanılıyor.
Kullanım hedefi 2019 yılı sonu itibariyle kişi başına 90 poşete ve 2023 sonu ise 40 poşete indirmek olarak belirlenmiş.
**
Bu kadar önemli bir konunun; topraktan, sudan, denizden, sahillerden, yeşil alanlardan ve canlıların midelerinden çıkan, hepimizin gördüğünde tiksindiği plastik poşetlerin azaltılmasına neden olacak bir yasanın, devreye girmesine gösterilen tepkinin arka planında sadece 25 kuruş olmasa gerek.
Son zamanlara artan fiyatlar (enflasyon) karşısında satın alma gücü azalan geniş toplum kesiminin tepki gösterecek mecra olarak bu karara odaklanması da tepkinin boyutunu artırmış. Ayrıca, tepkilerin bir kısmının siyasi rant devşirme amaç taşıdığını da söylemek mümkün.
Birçok ülkede benzer şekilde poşetler ücretli olduğunda tepkiler yükselmiş, kısa süre sonra uyum sağlanmıştır.
Burada tepkilerin azaltılması için iki önemli şey yapmak lazım: birincisi paranın tamamının çevre bakanlığı bünyesinde oluşturulacak bir fonda toplanması ve sadece çevre kirliliğini önleme amaçlı projelerde ve işlerde kullanılması.
İkinci yapılması gereken ise, fonda biriken paranın ve nereye harcandığının bilgisinin düzenli ve şeffaf olarak kamuoyuna açıklanmasıdır.
**
Poşet vergisi olarak nitelendirilebilecek 25 kuruşluk ücretin 15 kuruşu devlete kalacaktır. “Vergiler davranışları etkiler” yargısının burada da geçerli olacağını, amaçlanan doğrultusunda plastik poşet kullanımında azaltım sağlanacağını düşünüyoruz.
Ayrıca hedeflenen kişi başı 90 adet poşet kullanımı gerçekleştiğinde yıllık devlete gidecek para 1 milyar TL civarında olacağı tahmin edilmektedir. Bu da aslında çevre kirliliğini önlemek için hazırlanacak projeleri finanse edecek önemli bir kaynak olarak düşünülebilir.
**
Çok sayıda ülke plastik poşet kullanımı ya tamamen yasaklamış ya da ücretlendirme ile kısıtlamıştır.
Burada söylememiz gereken ücretlendirmenin kısa dönemli çözüm olduğudur. Uzun dönemli çevre bilinci ve duyarlılığını teşvik etmek, bunu bir davranış kalıbı, bir yaşam biçimi, bir kültür olarak belletmek gerekir.
Örneğin, Finlandiya'da naylon poşet kullanımı, yüksek çevre bilinci nedeniyle yıllık 4 adettir. Benzer şekilde, Danimarka'da plastik poşet üzerine ilk olarak 1994 yılında vergi konulmuş, başlangıçta yüzde 60 kullanım azalmıştır. Danimarka’da en pahalı plastik poşet kullanımı söz konusu ve kişi başına poşet kullanımı sadece 4 adettir.
**
Sonuç olarak, ülkemizde parasız olduğundan aşırı plastik poşet kullanımı var ve ciddi çevre kirliliğine neden olmaktadır. Ücretlendirme plastik poşet kullanımını kısıtlamak için önemli bir adımdır. Konu ile ilgili tepkiler olsa da (aslında bu tepkiler ciddi bir çevre farkındalığının gündeme gelmesine vesile olduğu için yararlı da olmuştur) poşet kullanımını azaltacaktır.
Uygulamanın sürdürülebilir bir çevre etkisi meydana getirebilmesi için uzun vadeli yeni çevre politikalarıyla desteklenmesi gerekir.
