Bütçe; belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bu tahminlerin uygulanmasına ilişkin hususları gösteren; gelirlerin toplanması, giderlerin yapılması ve borçlanma için yürütmeye yetki ve izin veren bir belgedir.

Bütçeler sadece sayısal verilerden ibaret olmayan, hükümetin sosyal, ekonomik ve siyasal tercihlerini somut bir şekilde yansıtan politik metinlerdir.

2021 bütçe tasarısı meclise sunuldu ve şu an plan ve bütçe komisyonunda görüşülüyor. Bu yazıda genel bütçe büyüklüklerine (harcama yönüyle) değinip, olası ekonomik etkileri değerlendirilmeye çalışılacaktır.

**

Bugünkü konjonktürde (pandemi süreci) kamu harcamalarının artması, vergi gelirlerinin sekteye uğraması olağan bir durum. Çünkü bütün dünya piyasalarında son 80 yılın en büyük daralması-krizi yaşanıyor. Benzer şekilde iç piyasada önemli üretim kayıpları (2. çeyrekte yüzde 9.9 küçülme) var. İşsizlik oranı arttı, bütçe ve dış ticaret dengesi bozuldu. Dolayısıyla devletin gelir kalemlerinde azalma olması kaçınılmaz.

Cumhurbaşkanı Yardımcısının sunuş konuşmasında 2021 bütçesinin sürdürülebilir ve istihdam odaklı büyüme hedefleri içerdiği, mali disipline kararlılıkla devam edilmesi düşüncesi taşıdığı belirtildi. Bütçe büyüklükleri bu hedeflere uygun sonuçlar verebilir mi, irdeleyelim.

**

2021 yılında merkezi yönetim bütçe giderleri 1 trilyon 346 milyar TL, bütçe gelirleri ise 1 trilyon 101 milyar TL (vergi gelirleri 922,7 milyar lira) tahmin ediliyor. Bütçe gelirleri ile giderleri arasındaki farkın (açık) 245 milyar lira olacağı öngörülmüş. Yani bütçe faiz dışı (birincil) açık veriyor.

Bir kere faiz dışı bütçe açıklarının artması mali disiplinden uzaklaşıldığını göstermektedir. Bu süreç 2018 yılından itibaren devam ediyor. Faiz dışı bütçe açık veriyorsa (birincil açık varsa) ülkenin borç yükü artışı kaçınılmaz ve borç çevirme oranları sürdürülebilir değil demektir.

Diğer taraftan bu ölçüde bir açıkla (borçlanma ihtiyacı artışı) enflasyonu tek haneli hedeflerde tutmak zor. Yüksek borçlanma, piyasalardan fon talebi, faiz oranlarında artış ve özel sektör yatırımlarının dışlanması. Yani, ekonomik büyüme hedefleri de beklentinin altında kalabilir.

**

2021 yılı bütçe tasarısında faiz giderlerinin 179.5 milyar TL olacağı (önceki yıla göre yüzde 30 artış) tahmin edilmektedir.

Ak parti iktidarlarının (2001 yılı) iç borç faizi/vergi oranı yüzde 87,4 düzeyinde iken, izlenen mali disiplin ve faiz dışı bütçe politikalarıyla yüzde 10’lara indirilmiştir. Son yıllarda tekrar artış trendine girerek yüzde 20’lere ulaşmıştır.

Öngörülen bütçe açıkları yeni borçlanmayla finanse edilecek ve borç için ödenen faizler artacaktır. Yani, 1990’lı yıllardaki açık, borç, faiz, açık kısır döngüsüne girilmesi söz konusudur.

**

Yatırım harcamaları geçtiğimiz yıl 56 milyar TL iken bu yıl 103 milyar TL (yüzde 83 artış) öngörüşü bütçe imkanları dahilinde ciddi bir artış. Toplam harcama içindeki payının halen düşük olduğunu da belirtelim (yüzde 7,6).

Pandemi kriziyle çok daha önemli hale gelen tarım sektörü için bütçede yüzde 147 artış öngörülmüş. Benzer şekilde eğitim ve sağlık harcamaları için yapılan kaynak tahsislerinde de önemli artışlar var.

Burada belirtilmesi gereken önemli nokta; çeşitli harcama kalemlerindeki yüksek artışların amaçlanan sonuçlara ne ölçüde hizmet edeceğidir. Kamunun kaynak kullanımında etkinlik var mı, mal ve hizmet kalitesine, kurumsal alt yapıya ve üretime, topyekün refah artışına katkı sağlanıyor mu, buna bakmak lazım.

**

Kamu özel işbirliği (KOİ) bağlamında yapılacak olan garanti ödemeleri kur artışlarıyla birlikte bütçe üzerinde önemli bir yük haline gelmeye başladı. 2021 yılı için garanti ödemeleri 31 milyar lira olarak öngörülüyor.

KOİ projelerinin şeffaflıktan uzak, bazı müteahhitlere para kazandırma amacı taşıdığı sloganlarının şiddeti ve yaygınlığı artmasına karşılık; bürokrat ve bakanların derin sessizliği hükümetin icraatlarına gölge düşürmekte ve iktidara destek veren çevreleri de rahatsız etmektedir.

**

2021 bütçesini pandemi nedeniyle olağanüstü dönemi telafi bütçesi olarak kabul edelim. Gerçekleşmesi zor, iddialı hedefleri olan (tek haneli enflasyon, işsizliğin azaltılması, mali disiplin, borç yükünü azaltma gibi), cari durumu kurtarma, piyasadaki daralmayı kamu harcamalarıyla giderme amacı taşıyan bir bütçe diyelim.

Not: Bütçenin gelir (vergi) hedeflerine başka bir yazıda değinelim.