Dünya ekonomilerinde özellikle de teknolojide hayallerin ötesinde bir gelişme yaşanmaktadır.

Bu gelişmelerin çok azını bile takip edebilmek, anlayabilmek ciddi çabayı gerektirmektedir. En önemli gelişmelerden biri de verilerin ekonomi ve toplumlar için kilit bir kaynak haline gelmesidir. Burada çok sayıda farklı kaynak tarafından çok hızlı şekilde üretilen büyük miktarda veriyi ifade eden Big Data’dan (büyük veri) bahsediyoruz.

Uzlette değilseniz farkında olmadan ya da olarak kullandığımız aygıtlarla (akıllı telefon, saat v.s.), hareketlerimizle, tüketimimizle, gezdiğimiz yerlerle, internet ortamındaki beğenilerimizle, temas ettiğimiz sensöre sahip makinelerle, tercihlerimizle veri bankalarına katkı verip onların büyük paralar kazanmalarına (veri ekonomisi) vesile olmaktayız.

5 büyük dijital dünya devleri Apple, Amazon, Google, Facebook, Microsoft gibi gelirlerinin önemli kısmını topladıkları verileri ekonomik değerlere dönüştürmekle elde etmektedir.

Yani, ücretsiz bütün sosyal platformlar karşılığında sizden veri çekerek satış yapmaktadır.

Kişisel veriler bize hitap eden firmalara, kurumlara hatta siyasi partilere satılmakta ekonomik ve sosyal hayatımız birileri tarafından önceden planlanmakta ve manipüle edilmektedir.

**

Büyük veri dediğimiz dünyadaki insanların bireysel, kurumların, özel sektör firmalarının, sivil toplumun, devletin bütün bilgileri bu bilgi sağlayıcı kanallarla toplanmakta, sınıflandırılmakta, analiz edilmekte, algoritmalar vasıtasıyla kullanılabilir pozisyona getirilmekte ve satılmaktadır İşte bizim verilerden oluşan büyük veri havuzu vasıtasıyla ciddi paralar kazanılmaktadır.

Veri paylaşılmasının tabii ki iyi tarafları da var ama ciddi sakıncaları da söz konusu. Avrupa Birliği 27 ülkesi 2018 yılında veri koruma yönetmeliği çıkartarak mahrem bilgilerin bilgi sahiplerinin izni olmadan kullanılması ve yayılmasının önüne geçmeye çalışmıştır. Bizde de benzer mevzuat geliştirilmiştir. Ama insanların izinleri uygulamanın altına konulan küçük bir kutucuktaki onay talebi ile içeriği okunmadan verilmektedir.

Mahrem bilgilerimizin alınmasına şiddetle karşı çıkan bizler farkında olmadan bütün hayatımızla ilgili verileri akıllı telefonla, araçlarla, internet kanallarıyla malum veri toplayan kurumlara veriyoruz. İnternete girdiğinizde karşınıza çıkan reklamlar işlenen verilerinizin yapay zeka kanalıyla size reklam olarak geri dönüştürülmesidir.

**

Yapılan bir araştırmada Covid 19 salgını sonrasında yaklaşık 8 haftada dijitalleşme ile ilgili 5 yıllık bir yol alındığı söylenmektedir.

Yine büyük veriden yararlanarak dijitalleşme ile 2030 yılına kadar Gayri Safi Yurtiçi Hasıla da %14’e yakın bir verimlilik artışı tahmin edilmektedir (dünyaya Gayri Safi Yurtiçi hasılasının 15,7 trilyon dolar artışı). Bir başka araştırmada big data kullanımıyla insanların tüketim eğilimleri teşvik edilerek 9 trilyon dolarlık ek tüketim ihtiyacı ortaya çıkartılacağı tahmin edilmektedir. Açıkçası verilerin toplanması, analizi ve yerinde kullanılması üretimi ve tüketimi harekete geçirerek dünya refahını artıracağı tahmin ediliyor.

Bu noktada hem ülke bazında hem de ülkeler arasında artan eşitsizliklerin teknoloji hakim bir dünyada çok daha aşırı boyutlara ulaşacağı açıktır. Dijital teknolojideki gelişme sosyal devleet olan ihtiyacı daha da artıracaktır.

**

Veri ekonomisi ile ilgili bir başka önemli nokta da verilerin kamusal yarar için kullanılmasıdır. GPS aracılığıyla trafikte ciddi zaman kazancı söz konusu olabiliyor.

Yine, genom projesiyle üretilen verilerin erişime açık olması mRNA ve Çin aşısının hızla kullanıma hazır hale gelmesinde büyük katkısı olduğu söylenmektedir.

Sağlıkla ilgili uluslarası veri paylaşımı birçok ölümcül hastalın iyileştirilmesinde katkı yapabilir. Yani kamusal iyilikler, hizmetler için büyük veri paylaşımı dünyayı daha yaşanabilir hale getirebilir.

Yine ülkeler arası bilgi paylaşımı yeni ilaçlar bulunmasının önünü açabilir.

**

Burada söylemek istediğimiz yeni dijital teknoloji çağının yakıtının veri olduğudur. Yani veri günümüz teknolojilerinin gelişmesinde en önemli yakıt haline gelmiştir. Hatta bazı kaynaklar bunun petrol değil, güneş enerjisi gibi yenilenebilir bir kaynak olduğunu ifade etmektedir. Dolayısıyla verilerin doğru, yerinde, mahremiyeti gözetecek şekilde depolanması, sınıflandırılması, analizi, algoritma geliştirerek ve yapay zekadan yararlanılarak kullanılması hayatı iyileştirecek ve kolaylaştıracaktır.

Doğal afetler, çevre kirliliği, kayıtdışı ekonomi, kara para, terör gibi dünyayı yaşanılmaz hale getiren sorunların uluslararası işbirliği ile (bunun merkezinde veri paylaşımı var) ancak çözülebileceğini son salgınla iyi anlaşıldığını söylemeliyiz.

Bugünün teknoloji açığı, geçmişteki gelişmişlik farklarından çok farklı ve kapatılması zor bir özellik taşımaktadır.

Akıllıca planlanmış bir veri kullanımı ekonominin bütün sektörleri üzerinde dönüştürücü bir etki yapabilir ve ekonomik büyüme içi yeni fırsatlar ortaya çıkartabilir.

Bu geçişi insanları makineleştirerek değil, makineleri insanileştirerek yapmalıyız.