Hipokrat''ın ve Galen''in, —zayıf bir iki teşebbüsü saymazsak— hiçbir eseri doğru dürüst Türkçe''ye çevrilmemiştir, ne yazık ki.

Yunan ve Latin tıbbının bu iki ustasını hiç tanımayız. Sadece tıbbının mı? Yunan ve Latin felsefesinin de...

Hipokrat''ın ve Galen''in metinleri olmaksızın kadim felsefenin beden tasavvuru anlaşılamaz. Bedenin dünyası, yani fiziğin, yani maddenin veya cismin...

Nasıl ki tıbb-ı kadim bilinmeksizin İbn Sina''nın veya İbn Rüşd''ün, hatta Şeyh-i Ekber''in felsefî, irfanî yorumları kemaliyle anlaşılamazsa, Platon ve Aristo''nun beden-ruh tasavvurları da Hipokrat''ın tabiat ve iklim tasavvuru dikkate alınmaksızın anlaşılamaz.

Bu dünyanın son ustaları Süryanilerdi. Müslümanlar Süryani mirasını devraldılar ve yorumladılar. Süryaniler sayesinde, Süryani hekim ve hakîmler sayesinde öğrendik Yunan''ın ve Latinlerin mirasını. İskenderiye''nin mirasını.

Süryani mirasını Katolik ve Protestan Batı görmezden gelir ama bizler niye sahip çıkmayız kadim dünyanın bu Doğulu yorumcularına, hiç mânâ veremem. Oysa bizim topraklarımızdalar. Bu ülkedeler o büyük ustanın, Huneyn b. İshak''ın torunları.

Huneyn b. İshak, bir dev. Kitabın, kutsalın, ilim ve irfanın büyük emekçisi. Unutulmuş bir isim. Tıbbın büyük ismi. Yaptığı çeviriler ancak bir ilim ordusu tarafından gerçekleştirilebilirdi. (Fuad Sezgin, 20. yüzyılda Huneyn b. İshak''ın yaptığının bir benzerini başka, bambaşka bir şekilde yaptı. Bir müslüman olarak yaptı.)

Huneyn b. İshak olmasaydı, İslâm ilim ve irfan hazinesi, bu denli yüksek düzeyde bir yorumcu hüviyeti kazanabilir miydi? Sanmıyorum. Öncekiler yolu açtı, sonrakiler üzerinden geçti.

Türkçe''de bir literatür olmamasına karşın, Batı dilleri Hipokrat''ın çevirilerinden geçilmez. Tıp dünyasının değil, felsefe dünyasının önem verdiği bir isim olarak Hipokrat''tan... Galen''i şimdilik bir kenara bırakıyoruz.

Hipokrat''ın aforizmalarının iki önemli Fransızca tercümesi vardır. Biri Emil Littrée''nin (öl. 1881), diğeri de Charles Daremberg''in (öl. 1872).

Daremberg''in eserinin tamamı —ki muhteşem bir külliyattır— Feridun Nafiz Uzluk tarafından Türkçe''ye çevrilmiş ama basılmamıştır. Hâlâ yazma hâlindedir. Nerede olduğunu bilene aşkolsun! (Tıp tarihçilerinin üzerindeki ölü toprağı ne zaman silkelenir, bilemiyorum.)

Olsun, elimizde matbu olarak, hiç değilse, Uzluk''un 1962''de yayımladığı muhtasar tercüme bulunuyor. Bir de Daremberg''in kimi uzun, kimi kısa açıklamaları.

İmdi, "ars longa vita brevis" kısmına birlikte bakalım. Metin şöyle:

Hayat kısa, sanat uzundur, fırsat elden çabuk kaçar. Emprisme tehlikeli, karara varma güçtür. Uygun olanı yalnız kendi başına yapmak değil, hastadan, hastaya bakanlardan, dış eşyadan da yardım görmek lâzımdır.

Belirtmem gerekirse, Uzluk''un çevirisi çok sorunludur, ciddi tercüme ve ifade hataları vardır. Sebebi de kitabını kuşa çeviren bir meslektaşıdır. Türkçesini katleden genç bir meslektaş. Bir doçent. Doç. Hamdi Dilevurgun.

Tabii ki bir de seçtiği Fransızca metin. Daremberg''in metni.

Neymiş, tıp sanatını, tıbbî tecrübeyi, bedenin bilgisini kavramak uzun zaman alırmış, bu birikim uzun asırların, uzun emeklerin işiymiş. Oysa tıbbın bilgisini, hikmetin bu kısmını elde etmek isteyen kimsenin ömrü, talibi olduğu ilme nisbetle çok kısaymış.

Her tabip, her doktor, başka doktorların, kendilerinden önceki doktorların tecrübelerinden istifade etmek konususunda titizlik göstermeli, kendi bilgileriyle, kendi becerileriyle yetinmemelidir. Çünkü sanat uzun, ama ömür kısa, vakitse çok az.

Ömrün kısa, vaktin az olduğu mâlum. Peki bizzat tecrübenin kendisi neden riskli ve tehlikeli?

C. Daremberg "l''emprisme est dangereux" diyor; Pierre Theil ise şöyle: "l''experience personelle trompeuse".

İlkine göre ''deneycilik'', ikincisine göre "kişisel deneyim ve deneyiş(ler)"...

İngilizler ise, ne ilginçtir ki sadece ''experiment'' için ''tehlikeli'' (dangerous) sözcüğünü kullanıyorlar.

Niçin acaba? Britanya adası deneyin, deneyciliğin anavatanı olduğundan mı? Kesin değil. Bu yüzden üşenmeyelim bir de Almanca çeviriye müracaat edelim.

— "Das Leben ist kurz, die Kunst lang, die Gelegenheit flüchtig, die Erfahrung unsicher, das Urteil schwierig."

Tecrübe güvenilir değildir. Yani tek başına, bir başına tecrübe... bir tek tecrübe...

Bu aforizmanın, devamıyla okunsun okunmasın, kadim tıbbın bütün tartışmalarını özetlediğini söyleyebilirim. Tamamını.

İbn Rüşd''ün Galen yorumlarında görüleceği gibi, "ashab-ı kıyas" ile "ashabı- tecarib" arasındaki bütün tartışmaları.

"Mantık''la Tıb arasında ne alâka var?" demeyiniz. Mantıksız tıp olmaz. Tıpsız da Mantık.

İkisi de insanın bilgisine ulaşmak isteyenler için zorunlu. İnsan''ın, yani Hz. İnsan''ın...

Not: Salı Günü, saat: 18.00''de Birlik Vakfı''nda Cemil Meriç üzerine konuşacağız. Anmakla yetinmeyeceğiz. Bu sefer konuşacağız. Kızı Ümit Meriç Hanımefendi''yle birlikte. Biz bize. Küçük bir topluluk hâlinde. Dostlara duyurulur.