Yeniçeriler, bozulma dönemlerinde, kazan kaldırdıklarında ve kelle istediklerinde, ele geçirdikleri kurbanları kendisini savunma sadedinde konuşmaya teşebbüs edince hep bir ağızdan: "Söyletmen urun!" diye bağırırlardı. Bir insanın savunması alınmadan onun suçlanması, bununla da kalınmayarak hakkında hüküm verilmesi, bununla da kalınmayarak sanık hakkında idam cezasına kadar en ağır cezaların reva görülmesi ve infaz edilmesi, acaba hangi adalete, hangi nasafete sığdırılabilir?

İnsanoğlu adalet tarihinde çok vartalardan geçti. Hayvanların ve ölülerin yargılandığına tanık olundu. Engizisyon mahkemeleri önce kurbanlarını yakarak öldürürler, sonra cesedi sorguya çekerlerdi. Yargıçların sorusuna cevap vermeyen ceset "sükût ikrardan gelir" denilerek bir kere daha mahkûm edilir veya bu suretle daha önce verilmiş olan kararın temyiz edilmiş olduğu neticesine varılırdı.

Evet, insanoğlunun tarihinde hayvanlar, hatta böcekler bile yargılanmıştır. Ama yargılananlar dinlenmiş ve kendilerine biçimsel bile olsa savunma hakkı tanınmıştır. 1587 yılında St. Julien''i istila eden bitler ifna edilmeden önce yargılanmışlar, mahkemede bitleri savunan bir avukat, bu haşeratın insanı korumak için yaratıldığını ileri sürerek onları kurtarmayı başarmıştı.

Ama hayvanlar da, her zaman bu böcekler kadar talihli olamıyor. Nitekim İsviçre''nin Basel kentinde mahkeme önüne çıkartılan bir horozun, hiç de talihli olmadığını söyleyebiliriz. Bu hayvan, her nasılsa bir yumurta yumurtladığından 1474 yılında, büyücülük suçuyla yargılanmıştı. Hayvan, muhakemesi esnasında zincirle ayaklarından duvara bağlanmış, yumurtası da yanına bırakılmıştı. Savcı, bu yumurtadan çıkacak yaratığın bir civciv değil, fakat nefesi dahi insanı öldüren efsanevî yılan "basilisk" olduğunu iddia ediyordu. Horoz, savunması istendiğinde sesini çıkartmadığı için, yargıçlar horozun suçlu olduğuna karar verdiler. Horoz yakılarak idam edilecekti. İnfaz, şehir dışında bir tepede gerçekleştirildi. Mahkeme mensupları, arkalarında şehir ahalisiyle birlikte infazın yapılacağı tepeye çıktılar. Orada bir ateş yakıldı ve horoz, yumurtasıyla birlikte ateşe atıldı.

Ne kadar haksız, adaletsiz, insafsız da görülse, mahkeme önüne çıkartılan bu hayvancıklar yargılanmışlardı. Kendilerine savunma hakkı ve fırsatı verilmişti. İnfaz, yargıdan sonra gerçekleştirilmişti.

Oysa yeniçerilerin: "Söyletmen urun!" komutunu vererek vurulmasını sağladıkları savunmasız insanların düştüğü tazzallumu hâlin fecaeti tahayyülün ötesindedir.