Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) “Ticaret ve Kalkınma 2020 Raporu”nu yayınladı. Bu raporda Dünya ekonomisi ile ilgili, özellikle covid-19 sürecinde ortaya çıkan, tahribat ve gelecekle ilgili riskler tartışılıyor. Son kısımda bu risklerin asgariye indirilmesi için neler yapılması gerektiği önerileri var.

UNCTAD raporunda “Dünya ekonomisi hala salgın ortasında kontrolsüz derin bir durgunluk yaşıyor. Şimdi, en savunmasız ülkeleri bile öncekinden daha güçlü bir konuma inandırıcı bir şekilde döndürebilecek bir küresel iyileşme planı hazırlanmalı” deniliyor.

165 sayfalık raporda krizden çıkış için özellikle Keynesyen politikalara dönüşü teşvik eden bir anlayışın olduğunu hemen belirtelim.

Raporda 2020 yılında GSYH’nın yüzde 4.3 oranında daralacağı, bunun yıl sonunda 6 trilyon dolarlık üretim kaybı anlamına geldiği belirtiliyor. Bu küçülmenin 1930 yılından bu yana yaşanılan en yüksek küçülme olduğu da eklenmiş.

Ekonomik küçülme ile birlikte dünya ticaretinde yüzde 20 daralma, yabancı sermaye yatırımlarında yüzde 40 azalma, işçi dövizinde 100 milyar doların üzerinde kayıp yaşanacağı tahmin edilmektedir.

Aynı zamanda 500 milyona yakın iş tehdit altında ve 100 milyon iş tamamen yok olacaktır.

İş kaybından daha çok fakir ülkeleri etkilenecek 90-120 milyon insan gelişmekte olan ülkelerde aşırı yoksulluğa sürüklenecek, açlık, yetersiz beslenme ve gelir uçurumları yaygınlaşacak.

Ayrıca gelişmekte olan ülkelerde azalan vergi gelirleri, sağlık harcamalarına duyulan acil ihtiyaç ihracat düşüşü, bekleyen borç servisi 2-3 trilyon dolarlık bir finansman açığı ortaya çıkardığı belirtiliyor.

UNCTAD raporunda vurgulanan temel konulardan biri de aslında dünya ekonomisinin pandemide önce de yavaşlama trendine girdiğidir. 2019 sonuna doğru tüm ekonomilerde bir yavaşlama görülürken bazı ekonomiler küçülme sürecine girmişti.

Koronavirüs süreci bu bozulan yapıyı daha da ileri pozisyona taşımıştır. UNCTAD’ın ezber bozan çıkışı ise 2021 yılındaki toparlanmaya karşılık 2022 yılında dünya ekonomisinin yeniden bir daralma sürecine girebileceği, yani iki dipli (W tipi) bir ekonomik gelişmeden söz edilmesidir.

UNCTAD ekonomistleri salgın öncesindeki küresel yavaşlamanın nedeni olarak ‘küresel talep eksikliğinden’ kaynaklandığını düşünüyorlar. Bu talep eksikliğinin; ücretlerin çok düşük olmasından, üretken yatırımdan ziyade finansal spekülasyon yatırımlarına yönelinmesi ve hükümetlerin harcamaları azaltıcı mali kemer sıkma politikalarından kaynaklandığı belirtiliyor.

Çözümü, Keynesyen politikaların yeniden benimsenmesine (toplam talebi artırıcı politikalar: yatırım harcamalarını ve hane halkı tüketimini artıran) getiriyorlar.

UNCTAD Keynesyen talep yönetimine dönmenin gelir eşitsizliğini azaltacağını, küresel ısınma, düşük ücret ve yatırım sorununu çözeceğini düşünmektedir.

UNCTAD, “büyümenin krediye dayanması gerektiği, devletin finansmanı kontrol etme ve tam istihdamı sağlama eylemlerinden uzaklaştığı sürece, finansal istikrarsızlık ve krizler kapitalist ekonomilerin temel karakteristiği haline gelir” diyor .

Rapor, “kayıp bir on yılı” önlemek için, pandemiden önce küresel ekonominin sağlığını tehdit eden koşullarla mücadele etmesi gerektiğini savunuyor. Bu koşullar; gelişmekte olan dünyada yaşanılan hiper gelir eşitsizliği, sürdürülemez borç seviyeleri, ücret durgunluğu, zayıf yatırım ve yetersiz kamu hizmetleri olarak belirtiliyor.

UNCTAD raporunda belirtilen önemli hususlardan biri de alınabilecek yanlış politik kararların; (Covid 19 tedbirleri kapsamında alınan genişletici önlemlerin neden olduğu bütçe açıkları, artan borç yükü ve azalan ihracat gelirleri nedeniyle tekrar sıkı maliye ve para politikalarına dönülmesinin) ekonomileri çok ciddi sorunlarla yüz yüze getireceği endişesidir.

Dolayısıyla ülkelerin talebi kısıcı daraltıcı politikalar yerine özellikle kamu yatırımlarını artıran büyüme istihdamı teşvik edecek politikalar öncelik verilmesi gelecekte Dünya ekonomisinde kayıp bir 10 yıl olmaması için önerilmektedir.

Burada bir noktanın altını çizmemiz gerekiyor.

Nasıl ki pandemi ile mücadele etmek için bütün ülkelerin aynı anda hareket etmesi gerekiyor ise, borç kriziyle, borç sorunuyla mücadele etmek için de ülkelerin birlikte hareket etmesi gerekiyor. Yani bir ülkede ortaya çıkabilecek temerrüt sorunu başka ülke piyasalarına ve ülkeleri de bir nevi bulaşıcı hastalık gibi derinden etkileyecektir. O nedenle bireysel olarak ülkelerin kendilerini kurtarmaları düşüncesi Dünya Ekonomisi için sağlıklı bir anlayış değildir.

Bu noktada UNCTAD çokuluslu kurumsal yapılanma ihtiyacını gündeme taşımaktadır.

UNCTAD raporunda Gelişmekte olan ülkelere yönelik Özel Çekme Haklarının (SDR) artırılması,

Gelişmekte olan ülkelerde COVID-19’a karşı acil sağlık müdahalesini, iyileşmeyi ve dayanıklılığı artırmak için uluslararası vergi reformu yoluyla finanse edilen bir Marshall Planı çerçevesinde toplanan paranın hibe olarak dağıtılması ve sıfır faizli kredi verilmesi,

Ülkelerin borç yükünü, temerrüt riskini, borçlanmadaki etkinliğini kontrol edebilecek ve şeffaflığı yaygınlaştırılacak bir üst denetim kurumu olarak Küresel Borç Otoritesi önerilmektedir.

Bir başka öneri de çok uluslu Kamu Kredi Derecelendirme Kuruluşudur. Bir anlamda ücretini tahsil ettiğin kuruluşlara not verilmesi şeklinde işleyen bugünkü özel derecelendirme kuruluşları sağlıklı değerlendirme yapmadıkları, sübjektif hareket ettikleri tescil edilerek bu alanda karlılığı gözetmeyen tarafsız bir kuruma (kamu kaynaklı) ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir.

UNCTAD Genel Sekreteri Mukhisa Kituyi’nin “Gelecek nesillerin, hatta gezegenin bizzat kendi yaşamının önümüzdeki aylarda hepimizin yapacağı seçimlere bağlı olacağı” beyanıyla bitirelim.