Sayın Rifat Oral, kripto para ile ilgili olarak yapılmış bir çalıştayın haberini yazmış, sonunda bu çalıştayın sonuç bildirisinden kendi çıkardığı sonucu da “caiz değildir” şeklinde ifade etmişti, ben de bu haberi paylaşmış, şartlı olarak katılmış. İleri sürülen ve vaki olan sakıncalar ortadan kalkarsa cevaz ile ilgili hükmün değişebileceğini ifade etmiştim.

Bu yazıda, bahsi geçen ve Necmettin Erbakan Ün. Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi’nce icra edilen çalıştayın sonuç bildirisini paylaşıyorum.

Helal Finans Açısından Kripto Paralar Çalıştayı (07 Mart 2020)

1. İslami finans açısından parada aranan ölçü, kıymette istikrar ve ona itibar edilmesidir. Bunun için de paraların arkasında bir garantör bulunmalıdır. Garantör toplum olabileceği gibi toplumu temsilen devlet veya başka bir müessese hatta paranın dayandığı sistemin kendisi de olabilir. Para olarak kullanılan şeyin ölçüsü, ham maddesinin ne olduğu değil; bu konuda esas olan insanların örfü, yani bir şeyi para olarak kabul etmeleri ve tedavülüdür. Anılan kriterleri taşıdıktan sonra paranın mal, maden, kâğıt, kaydî, elektronik ya da kripto birim olması arasında fark yoktur. Bir şeyin içsel/hakiki değere sahip olup olmaması onun para olma hükmünü etkilememektedir. Nitekim Kur’an ve sünnette neyin para olup olmadığı konusunda bir tanım veya belirlemede bulunulmamıştır.

2. Kâğıt paralardan itibaren tedavüldeki paraların tamamına yakınının itibari veya kaydi nitelikte oldukları unutulmamalıdır. Bunlar madeni paralar gibi hakiki bir değer içermediklerinden, manipüle, aldatma ve değeri dışında dalgalanmalara daha fazla açıktır. Bu sebeple, paranın istikrar ve itibarını koruma imkânlarına yönelik araştırmalar yapılırken diğer taraftan kripto paralar gibi yeni paraların zayıf noktaları ve yol açacağı muhtemel mağduriyetler konusunda da toplum ve ilgili paydaşlar uyarılmalıdır.

3. Bugüne kadar kripto paralar konusunda ortaya konan çalışmaların çoğu en yaygını olan bitcoin merkezlidir. Halbuki tamamen farklı temelde çalışan yine blokzincir teknolojisi temelinde üretilen kripto para birimleri de bulunmaktadır. Çalışmalarda kripto paraların bir bütün olarak ele alınması önem arz etmektedir.

4. Mevcut değerlendirme ve fetvalarda bu paraların dayandığı blokzincir teknolojisinden bahsedilmemekte ya da bir bütün olarak sanki zikredilen olumsuzluklara tüm kripto paraların ve dayandıkları teknolojinin de caiz olmadığı belirtilmektedir. Bundan sonraki çalışmalarda bu teknolojinin merkeze alınması daha gerçekçi sonuçlar verecektir.

5. Kripto paralar ve dayandığı teknoloji konunun etik ve fıkhî boyutu yanında iktisat, finans, bilişim teknolojisi, mühendislik gibi farklı disiplinlerin ortak çalışma alanıdır. Bu nedenle yapılacak değerlendirmelerin ve/veya alınacak kararların ilgili disiplinlerden uzmanların ortak çalışmasıyla oluşturulacak kurullarca alınması gerekir.

6. Mevcut haliyle kripto paraların “para” olarak kullanımı, ortaya çıkan veya çıkması muhtemel olumsuzluklar sebebiyle İslami finans ilkeleri açısından uygun gözükmemekle birlikte bu, ilgili paraların dayandığı blokzincir teknolojisinden kaynaklı değildir. Bu çerçevede İslami finans alanında da blokzincir teknolojisi yanında diğer finansal teknolojilerden azami derecede faydalanılması yoluna gidilmelidir.

7. Kripto paraların bir takım olumsuz yönleri bulunmakla birlikte kara para aklama, illegal yapılara finans sağlama, belirsizliğe bağlı yüksek risk, para sahiplerinin meçhuliyeti, yasal dayanaktan yoksunluk gibi olumsuzlukları da barındırmaktadır.

8. Dijital para birimlerinin üretiminde maliyetler yüksektir. Mecazen madencilik olarak isimlendirilen bu faaliyet için gerekli olan işlemcilerin ve bilgisayarların kurulumu pahalı, tükettikleri elektrik enerjisi oldukça fazladır. Ayrıca üretim tedricen zorlaştığından çok fazla zaman almaktadır. Kripto paralarla ilgili değerlendirmelerde bu konu da göz önüne alınmalıdır..

9. Kripto paralar, şifreli bir elektronik cüzdanda muhafaza edilmektedir. Dolayısıyla şifrenin unutulması veya başkaları tarafından ele geçirilmesi durumunda o paralara ulaşmak imkânsız bir hal alır. Aynı şekilde bu paralara sahip olan bir kimsenin ölmesi halinde paraların miras yoluyla varislerine intikali ile ilgili bir düzenleme henüz söz konusu değildir. Bu da fıkhî açıdan malın korunması maksadına aykırı olarak görülebilir.

10. Konuyla ilgili değerlendirmeler dikkate alındığında netice itibariyle kripto paraların aslen mubah oldukları; ancak bazı İslam hukuk araştırmacılarının yukarıda bahsi geçen mahzurlara yol açtıklarından şer‘an sakıncalı sonuçlara götürmesi kesin veya kuvvetle muhtemel sedd-i zerai konular kapsamına dahil ederek caiz görmedikleri anlaşılmaktadır. Bu olumsuzluklar ortadan kaldırıldığında veya minimize edildiğinde caiz olmalarının önünde bir engel kalmayacaktır.

11. Son olarak finansal teknolojinin bir çok alanı yanında bu konuyla ilgili de daha kapsamlı ilmi toplantıların yapılması ve bu toplantılarda kripto para birimlerinin teknolojisi, niteliği (mal, değer, para), kullanımından kaynaklı spekülatif sorunların boyutu gibi hususlara özellikle yoğunlaşılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu konuda bana sorulan birkaç soruya vaktiyle verdiğim cevabın da bir kısmı şöyle idi:

Kapitalist dünya ekonomi sistemi yavaş yavaş çöküp, kağıt para sistemine veda edip, blockchain formatında “dijitial para” veya “kripto para” sistemine doğru mu gidiyor??

Yoksa dünya reell (islami) banka, sigorta ve borsa ekonomi sistemine mi dönüşecek??

Önce şunu söylemem gerekiyor:

Para ve dünyanın geleceği konusu bir kişinin, belli bir branşı olan ilim adamının altından kalkacağı bir konu değildir. Farklı branşlardan birçok ilim adamının teker teker gerekli çalışmaları yaptıktan sonra bir araya gelip ortak akıl ile açıklama ve çözüm üretebilecekleri bir konudur, bir problematiktir.

Kendi açımdan bir cevap denemesi, bir açış olarak söylemem gerekirse:

Kâğıt para zaten çok problemli ve zulüm aleti, istisimar/soygun vasıtası olan bir paradır. Bu para hangi devletinki olursa olsun er veya geç değişecektir. Bu değişim neye doğru olacaktır sorusuna gelince:

Şu anda kripto para maddi değer ve menfaatin mübadelesine aracılık eden bir para değildir; kontrolü devletin elinde olmayan iniş çıkışlarla ve dijital işlemlerle para üzerinden para kazandıran veya kaybettiren bir paradır. Şu halde halihazırda kripto para ne genel olarak kâğıt paranın yerini tutar, ne de sağlam karşılığı ve güvencesi olan, mal ve menfaatin mübadelesine aracılık eden bir paranın yerini tutar.

Bu sorunu cevabı kripto paranın geleceği ile islâmî kurallara uygun bir para sisteminin muhtemel geleceğine bağlıdır. Müslüman ilim adamlarının hem kripto para üzerinde hem de islâmî para üzerinde ciddi çalışmalar yapmaları gerekiyor…