Tüm müdahalalere, engellemelere ve çabalara rağmen, kurban-ve-bayram, Müslümanların İslam''ın sunduğu sembol ve anlam haritalarına yeniden hayatiyet kazandırma dinamizmini koruduğunu bir kez daha gözler önüne sermiş oluyor.
Kültürü, genelde, hayatın temel dinamikleriyle pek fazla ilgisi olmayan ölü ve kuru bir kavram olarak düşünürüz. Oysa gerçekte bu tür bir kültür anlayışı, son derece yanlıştır. Çünkü kültür, özlü bir şekilde tanımlamak gerekirse, bir inançlar, değerler ve pratikler bütünüdür. Her kültür, başlıbaşına bir anlamlandırma sistemi ve pratiklerine üretir.
Kültüre hayatiyet kazandırmak...
Bir kültürün varlığını sürdürebilmesi, hayatın veya gerçekliğin aynı anda görünür ve görünmez yanlarını, alanlarını aynı anda meczeden, harmanlayan anlam haritalarını ve anlamlandırma pratiklerini değişen koşullarda sürgit yeniden icat ve inşa edebilmesine, yeni şekillerde yeniden üretebilmesine bağlıdır.
Bugün yeryüzünde bu anlamda varlığını her bakımdan sürdürebilen tek kültür Batı kültürüdür. Müslümanların, İslam kültürünü her bakımdan sürdürebilecek başarılı bir performans gösteremedikleri doğrudur. Zaten Müslümanların bugün hem müslümanlıkla, hem de "bu dünya" ile ilişkilerinin pek çok bakımdan sorunlu olmasının nedenleri burada gizlidir.
Ancak herşeye rağmen, müslümanlığın, bakışları sakatlanmış, bilinçleri yaralanmış ve kişilikleri parçalanmış bugünkü Müslüman toplumlarda bile hala başlıca kimlik pekiştiricisi rolü oynamasının nedenlerinin neler olduğu sorusu ve sorunu, üzerinde kafa yorulması gereken esaslı bir soru/ndur; ama başta Müslüman aydınlar olmak üzere bu ve benzeri soru/nlar üzerinde kafa yorulmaması dikkat çekicidir.
Bugün müslümanlıkla ilişkileri sorunlu Müslüman toplumlarda bile müslümanlığın en belirgin ve en esaslı kimlik pekiştiricisi rolü oynamasını mümkün kılan "şey"lerden biri, Kurban-ve-Bayram örneğinde gözlenen, (birazdan açımlayacağım) hayatımızı anlamlı kılan en köklü anlam ve sembol haritalarının ve anlamlandırma pratiklerinin hala hayatımızda, hayatımızın sürüyor olmasında en merkezi role sahip olmasıdır.
Ancak önce birkaç teorik noktanın altını çizmem gerekiyor.
Kurban kök-paradigması
Ernst Cassirer, The Philosophy of Symbolic Forms (Sembolik Biçimlerin Felsefesi) başlıklı başyapıtında, insanların kendilerini ve dünyalarını dil, mit ve bilgi''nin oluşturduğu en temel mekanizmalar yoluyla tanıdıklarını ve temsil ettiklerini söyler. Ve ekler: Dil''imizin, mitlerimizin ve bilgilerimizin işlevsel olarak varlığını sürdürmesini mümkün kılan mekanizmalar, geliştirdiğimiz sembol (ve anlam) haritaları yoluyla hayat ve hayatiyet kazanır. Benzer gözlemleri farklı şekillerde de olsa Victor Turner, Clifford Geertz ve Levi-Strauss gibi antroplogların, Roland Barthes ve Peter Berger gibi çağdaş düşünürlerin de yaptığını anımsatmakla yetinerek asıl konumuza geçmek istiyorum.
Kurban Bayramı, İslam''ın sunduğu insan, dünya/eşya ve Tanrı tasavvurunu, tek başına özetleyen zengin bir anlam ve sembol haritası sunuyor. Kurban-ve-Bayram''a bir iletişim sistemi olarak birazcık yakından baktığımızda bu zengin anlam ve sembol haritasının kodlarını çözebilmemiz mümkün.
Dinamik bir iletişim sistemi
Bunun için Kurban-ve-Bayram''ın en temel kök-paradigması olan "kurban" kavramını açımlamamız gerekiyor: Kurban sözcüğü, kurbiyyet, yani yakınlık veya yakınlaşma sözcüğüyle aynı anlam kümesine ait. Kurban''ın terminolojik anlamı, Yaratıcı ile yakınlık kurmak, yakınlık kesbetmek, Yaratıcı''ya yak/ın/laşmak demek. Böylelikle "kurban kavramı ve eylemi, insanın Yaratıcı''sı ile iletişim kurduğu bir "araç"a veya "aracı"ya dönüşüyor. Canlı/fiziksel bir "varlık", sembolik olarak fizikötesi bir eyleme (ibadete) aracılık ediyor.
Burada geliştirilen iletişim sistemiyle Müslümanlar, hem Yaratıcı''ya olan ibadetlerini yerine getirmiş oluyorlar; Yaratıcı''yla ilişkiye geçiyorlar; hem de kendi aralarında fizikle fizikötesi gerçekliği aynı anda meczeden, bütünleştiren, buluşturan bir iletişim biçimi geliştiriyorlar.
İşte Bayram, farklı bir zaman anlayışının, yani müslümanların, mevcut toplumsal ve kamusal zaman anlayışını delip geçen ve zamanı bütünüyle farklı bir şekilde idrak etmelerini ve "kullanmalarını" mümkün kılan bir kültürel, toplumsal iletişim sisteminin vücut bulmasına imkan tanıyor: Bayram''dan önceki iş''le ev arasındaki koşuşturmacanın rutinine ve mekanikliğine indirgenen zaman anlayışından, zaman''ı istedikleri şekilde, daha özgürce kullanmalarını mümkün kılan bir toplumsal/kültürel iletişim sistemine geçiş sözkonusu oluyor. Böylelikle bir yandan bayramın manevi havası ve atmosferi, Müslümanlar arasında barış, esenlik, sevgi ve kardeşliğin esmesini sağlıyor; öte yandan bayramda kesilen kurban''ın bir anda şekillendirdiği ekonomik ve toplumsal bir ilişki ve iletişim sistemi aracılığıyla Müslümanlar arasında dayanışmanın, yardımlaşmanın, istikrarın, bütünleşmenin ve yekvücut olmanın imkan dahiline girdiği bir mahall''in hayatiyet kazanması, hayat bulması, hayat haline gelmesi sözkonusu oluyor.
Özetle söylemek gerekirse, Kurban-ve-Bayram, "kurban" / "yakınlaşmak" kök-paradigması ekseninde şekillenen yepyeni bir iletişim sistemi, müslümanlığın sunduğu sembol ve anlam haritalarının, anlamlandırma pratiklerinin toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatta hem dünyevi (fiziksel), hem de uhrevi (fizikötesi) düzlemlerde tüm zenginliğiyle tezahür ettiği, kendine özgü bir zaman ve mekan idraki yeşerten bir dünya tasavvuru ve hayat tarzı üretiyor.
Böylelikle tüm müdahalalere, engellemelere ve çabalara rağmen, kurban-ve-bayram, Müslümanların İslam''ın sunduğu sembol ve anlam haritalarına yeniden hayatiyet kazandırma dinamizmini koruduğunu bir kez daha gözler önüne sermiş oluyor.
İşte kurban etrafında kopartılan o ilkel ve iğrenç vaveylanın, gürültü ve patırtının nedeni, bu mükemmel iletişim sisteminin sakatlanmasından ve çökertilmesinden başka bir amaca matuf değil. Ancak medyatörlerimiz, karşılarında ne denli köklü, asli ve ulvi bir iletişim sistemi olduğunu farkedebilecek zihinsel/entelektüel donanımdan yoksun oldukları için, estirdikleri "terör havası"nın, bir anda tuzla buz olduğunu görünce şaşkınlıkları bir kez daha artıyor kaçınılmaz olarak.
