Kış mevsimi gelince insanın aklına bir salep bir boza düşer. Bozayı seven çok sever ama herkesin sevdiğini söylemek yanlış olur. Fakat salep denince durur insan. Kim üzerinde dumanı tüterek gelen, bol tarçınlı, nefis kokulu bir fincan salebe hayır diyebilir ki? Kendi adıma konuşayım; özellikle soğuk havalarda hakkıyla yapılmış sıcacık salebi içmek her zaman büyük keyif vermiştir bana. Gerçi her salep içişimde dağlarda muhteşem orkidelerden birkaç tanesinin yok olması gözümün önüne geliyor ve bu durum da biraz ağzımın tadını kaçırıyor.
Salep Orkideler ailesine ait Orchis, Ophyrus, Serapias, Platanthera, Dactylorhiza gibi cinslerinden bazı bitkilerin toprak altı yumrularından elde edilir. Ülkemizde daha çok Orchis Ophyrus ve Serapias türleri kullanılmaktadır. Çiçeklenme zamanında çapa ile sökülerek toplanan o yılın yumruları suyla yıkanarak temizlenir, ipe dizilerek su veya sütle kaynatılır, sonra açık havada kurutulur. Kurutulan yumrular dövülerek toz haline getirilir. Elde edilen bu toz kullanılacak hale gelmiş olan saleptir.
Salep çok eskiden beri Araplar, Türkler ve Persler tarafından bilinen ve çayı içilen bir bitki iken Avrupa bu bitkiyle 15. yüzyılda tanıştı. Türklerin saleple tanışıklığı ise daha eski dönemlere uzanıyor. 8. yüzyıldan itibaren İslamiyet'in kabulüyle birlikte, İslam dininin yasakladığı şarap ve kımız gibi alkollü içkilerin yerini boza, şıra ve salep gibi alkolsüz içkiler aldı. Şıra daha çok yaz aylarında tercih edilirken, boza ve sıcak sıcak servis edilen salep, kış aylarında içiliyordu.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde ise padişahlar için hazırlanan kuvvet macunlarına zencefil, kişniş, sinameki, çörekotu, Hindistan cevizi, anason gibi birçok şifalı bitkinin yanı sıra salep de eklenirdi. Üzerine tarçın ve zencefil karışımı serpilmiş salep, soğuk kış günlerinin önemli sembollerinden biriydi. Yine o dönemde kışın sokaklarda güğümlerle salep satılır, halk bu sütlü içeceği şifa niyetine içerdi. Salep güğümü maltızın üzerine oturtulur, müşteriler maltızın etrafında hem ısınır, hem de salep içerlerdi.
Saray''da Salep içmek için büyük ve kulpsuz porselen fincanlar kullanılırdı. Tarihçilere göre, Ortadoğu'ya özgü bir içecek olan salep, kahvenin yaygınlaşmasından önce Avrupa'da, özellikle de İngiltere'de "Salep dükkânları''nda satılır, tereyağlı ekmekle birlikte servis yapılırdı. Ancak, kahvenin yaygınlaşmasıyla bu gelenek zamanla yok oldu.
Su ve sütle birlikte kullanıldığında şiştiği için yaygın bir şekilde dondurma hammaddesi olarak kullanılır. Başta dondurma sanayi olmak üzere birçok gıda maddesinde kullanılmaktadır. Özellikle Maraş Dondurması olarak bilinen dondurmaya tat ve koku kazandıran, dünyada sadece Kahramanmaraş'ın dağlarında yetişen bir orkide türünden elde edilen saleptir.
Bu soğuk havalarda canınız dışarı çıkmak istemiyor, fakat hem içinizi ısıtacak sıcak bir şeyler içmek, hem de özlemli duygular yaşamak istiyorsanız işte size sıcacık bir salep tarifi:
½ Kaşık Salep
¼ Litre Süt
1 Kaşık Şeker
1 Çimdik Tarçın
1 Çimdik Zencefil
Fındık iriliğindeki kurutulmuş salep bitkisi kökünün öğütülmesiyle elde edilen toz salep, şekerle birlikte sütün yarısının içerisine karıştırılarak eritilir. Kısık ateşe konularak karıştırılmaya devam edilirken bir süre sonra kalan sütte eklenir. Karışım kıvam kazanıp, koyulaşmaya başlayınca ateşten alınıp fincanlara konulur ve üzerine tarçın yada zencefil eklenerek içilir.
