Güney Afrikalı sanatçı Brett Bailey, 'Bastırılması olanaksız gösteri ruhu insanların toplandığı her yerde açığa çıkar.' diyor 2014 Dünya Tiyatrolar Günü bildirisinde. Bugün İstanbul'daki özel tiyatrolara baktığımızda Bailey'in bu sözü tam da yerine oturuyor. Çünkü tiyatroya yürekten bağlı, genç ve deneyimli tiyatrocular kendi kurdukları sahnelerle içlerindeki enerjiyi, aşkı, tutkuyu seyirciye aktarıyorlar. Küçücük sahnelerde, apartman dairelerinde, otoparklarda ve dahi eski bir fırında tiyatronun ayakta kalması için emek sarf ediyorlar, alın terlerini akıtıyorlar.
Murat Mahmutyazıcıoğlu da bahsettiğimiz tiyatroculardan. Üstelik hem yazıyor hem oynuyor. Mahmutyazıcoğlu 'Sanatın herhangi bir alanından üretim yapmak delice ülkemizde. Ancak bu delilerin sayısı hiç de az değil ve bu umut veriyor.' diyor. Özel tiyatro izleyicisi daha genç ve aktif. Ancak farklı şeyler izlemek isteyenler de soluğu özel tiyatrolarda alıyor. Mahmutyazıcıoğlu, Şehir ve Devlet tiyatroları kitlesi ile özel tiyatrolardaki kitlenin çok farklı olduğunu düşünmüyor. Mahmutyazıcıoğlu, 'Klasik sahnenin dışında üretimin olması hem yaratıcı hem de özel işlerin çoğalmasını sağladı bence. Biraz zorunluluktan biraz da biçimsel tercih diyebiliriz buna' diyor.
Özel tiyatroların yaşadığı en büyük sıkıntı maddi destek. Oyuncu var, güzel bir metin var, yönetmen hazır ancak iş sahnelemeye geldiğinde ekonomik sıkıntılar baş gösteriyor.
Küçük ve alternatif sahnelerde çok güzel oyunlar sahneleniyor fakat çok fazla izleyiciye ulaşamıyor. 'Az kişiye ulaşıyorlar ama etkililer.' diyen Mahmutyazıcıoğlu, 'Seyircisiyle doğrudan iletişim kurabilen bir tiyatro anlayışı ortaya çıkmaya başladı ve bu çok değerli… Hani tiyatroya sahip çıkmak derler ya. İkincikat'ın İstiklal sahnesinin otel olacak olması sebebiyle kapatılıyor olması seyircisini çok üzdü ve binlerce mesaj aldık. İkincikat'ın yeni sahnesi Karaköy'ü doldurdu o seyirci. Bu seyirciyle kurulan yakın ilişkinin ürünüdür. Keşke 100 yıllık şehir tiyatrosu da bunu sağlayabilseydi, bu kadar kolay elimizden kayıp gitmezdi.' yorumunda bulunuyor.
TiyatroPol'un kurucularından Burcu Halaçoğlu, özel tiyatroları kendini ifade etmenin ve aktif olarak tiyatro yapabilmenin yollarını aramak olarak değerlendiriyor. Halaçoğlu, tiyatronun alternatif sahnelerde sergilenmesini sınırlılıkla açıklıyor: Sınırlılıklar bir yandan da yaratıcılığı pekiştiriyor. Nasıl yapabilirim diye kafa yorarken aradığın şey aslında alternatifini bulmak, başka türlü söyleme şeklini araştırmak. Mekan kullanımı da sahne ve gösteri sanatlarının geçtiğimiz yüzyıldaki temel araştırma alanlarından birisi. Alternatif sahne ve sahneleme biçimlerinin renklenmesi bana umut veriyor. Araştırıyoruz, çalışıyoruz, deniyoruz diyorum.
Teklif, TiyatroPol'un sahneye koyduğu ilk oyunu. Tamamen bir evin içinde geçiyor. Seyirciyi bir yerde konumlandırmıyor. Evin içinde dilediğiniz yerde durup isterseniz ayakta isterseniz bir koltuğa geçip oyunu izleyebiliyorsunuz. Bilgi Üniversitesi Sahne Sanatları bölümünü bitirme projesi olarak Teklif oyununa başlayan Halaçoğlu ve arkadaşları başta bir evde geçen ve seyirciyi belli bir yere konumlandırmayan bir oyun yapmak ve belli bir metin yerine kendileri yazmak istiyor. Daha sonra ekip olarak evde doğaçlamalar yaparak oyunu kuruyorlar.
Sahne ve gösteri sanatları alanında performans yapabilmek amacıyla Sami Berat Marçalı ve Eyüp Emre Uçaray tarafından seyircinin de desteğiyle kurulan İkincikat, 15 Eylül 2010'dan beri tiyatroya hizmet ediyor. İkincikat İstiklal, Karaköy ve Sekizincikat gibi alternatif sahnelerde modern tiyatronun en güzel oyunları sahneleniyor. Tiyatroda yeniyi ve günceli yansıtmaya çalışırken özgün hikayeleri de işleyicisiyle paylaşıyor. Üst Kattaki Terörist, Şapkalı O… Çocuğu, Altı Buçuk, Sürpriz, Küçük İkincikat'ın dikkat çeken oyunlarından bazıları.
Eskiden bir bilardo salonu olan yeri bir tiyatro sahnesine çeviren SahneHâl, kurulduğu 19 Kasım 2011'den bu yana kendini ifade etmeye çalışan pek çok gösteri sanatları grubuna kapılarını açıyor. İstanbul Life'ın yılın en iyi on tiyatro mekanı arasına giren ve 18. Uluslararası Tiyatro Festivali'nde iki oyuna ev sahipliği yapan Sahnehâl'in Nisan ayındaki oyunlarından bazıları ise şöyle: Kırmızı, Canavar Cafer, Soytarılar, Beş Fasılda Tükenmek, Örümcek Kadının Öpücüğü…
Mirza Metin ve Berfin Zenderlioğlu'nun öncülüğünde DestAr- Theatre bileşenlerinin ve destekçilerinin çabalarıyla kurulan Şermola Performans bir diğer alternatif sahnelerden. 2010 Nisan'ında gösterimlerine başlayan sahne farklı gruplar ve oyun gösterimlerini izleyiciye sunuyor. Disko 5 NO'lu, Bir Aşk Söyleminden Parçalar, Kıy- Ot- Böy, Benim Adım Kırmızı: Tasvirler, Çağrılmayan Yakup Şermola Performans'ta Nisan ayında sahnelenecek oyunlardan bazıları.
Ceylan Dizdar ve Egemen Sancak tarafından 2010 yılında Beyoğlu Tünel'de kurulan KaraKutu, 50 kişi kapasiteli 'Black Box' tarzında bir sahneye sahip. Kendi oyunları dışında başka grupların ve sanatçıların performanslarını da sahneye taşıyan KaraKutu, sahne sanatları alanında geniş bir yelpazede üretim yapmayı hedefliyor.
İstanbul'daki alternatif sahneler arasında D22 dikkat çekiyor. D22'nin en ilginç özelliği ise Tarihi Hamursuz Fırını'nda kurulmuş olması. Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı'ndan mezun Berkay Ateş, Can Kulan ve Emir Çubukçu'nun kurduğu D22, oyuncuların kendi yazdıkları oyunların yanı sıra klasik tiyatro oyunlarına da yer veriyor. Can Kulan, Türkiye'deki özel tiyatroların eskiden beri hep zorluklarla başa çıkarak sanat yapmaya çalıştığını söylüyor ve seyirci sayesinde ayakta kaldıklarına dikkat çekiyor. 'Şehir Tiyatroları ve Devlet Tiyatroları çok köklü kurumlar. Dolayısıyla yıllardan beri oyunları dolduran kemikleşmiş bir seyirci kitlesi var. Bunun önemli bir nedeni de bilet fiyatlarının uygun olması. Bu yüzden her kesimden insan tiyatroyla buluşabiliyor. Özel tiyatroların ekonomik zorlukları, mekan kiraları, borçları vs. tabii ki oyunların bilet fiyatlarını da etkiliyor.' diyen Kulan, daha geniş kitleye ulaşmak için bir oluşum içinde olduklarına değinerek bu konuda herkesten destek bekliyor.
