Dünyevilik, Mevlevilik ve piyasa

Artık geleneksel bir hal alan MÜSİAD fuarı bir zihniyet okuması olarak ele alındığında kültürel ve toplumsal göstergeler açısından ilginç ip uçları verecek bir etkinlik. Bir duruş sahibi olduğu varsayılan bir kesimin çağdaş dünyanın en geçerli alanı ekonomik hayata bakışına ilişkin tezahürlerin sergilendiği bir alan. Yüzlerce firmanın yer aldığı fuar türü bakımından kendine özgü özellikleri bir yana, ekonomik kapasitesi açısından Türkiye'nin kaçta kaçını temsil ettiği ile fazla ilgilenmedim. Binlerce insanın girip çıktığı alabildiğine canlı hareketli bir ortam belli ki belli bir dinamizmi yansıtıyor. Bu dinamik insan potansiyelinin ekonomiye ne kadar yansıtıldığı, daha açık bir deyişle pastadaki payının ne kadar olduğu ayrı bir soru; belki de Türkiye'nin temel soru/nu bu.

Katılan firmaların isimlerinden logolarına, reklamlarından tanıtım sloganlarına kadar kullanılan malzemeler ortak bir kültürel arkaplanın göstergesi. Tıpkı üretilen malzemeler gibi üretilen semboller de yerli. Ortak ekonomik değerlerle kültürel kodların buluşması denilebilir. Henüz modern anlamda dönüşüme uğramamış, acemilikler taşısa da yerli bir hava hakim. Ancak bu yerlilik, Japon arabalarının farlarının Japon insanın çekik gözüne benzeten türden bir modernlik dönüşümü içermiyor.

Kutsal ve piyasa

Gelenekle modernliğin tümüyle ayrışmadığı dar alanlarda acemiliklerle dolu ama sempatik gelen sentezler dar alanlardan modern piyasa ilişkilerine taşındığı vakit ciddi sorunları beraberinde getiriyor. Türkiye'de (herkes gibi) Müslümanların modernlikle ilişkilerinin ve modernliğe ilişkin projelerinin somutlaşması başka bir ifade ile gelenek-modernlik ya da kutsal ile dünyevileşme arasındaki kuracakları ilişki ya da çelişkilerin ortaya çıkışı piyasaya daha büyük oranda entegre oldukça ortaya çıkıyor. Kutsalı koruyarak çağdaş piyasa şartlarında 'iş' yapabilmeyi başarıp başaramayacakları bu alana ilişkin problemleri olanların en iyi sınandığı alan olacak. Tıpkı siyaset gibi kapitalist piyasa şartlarında yarışa girmeleriyle kutsalın, geleneğin, kültürün piyasaya taşınması ya da piyasada tüketilmesi gibi sorunları beraberinde getiriyor.

Fuara katılan firmalardan birinin standında şahit olduğum Mevlevi Ayini gösterisi bu problematiği ortaya çıkaran en iyi örneklerden biriydi. "Göçtü kervan kaldık dağlar başında" ilahisiyle başlayan sema gösterisi.

Bu sembolik olay aslında Türkiye'de yaşanan pek çok şeyin nasıl oldu bittilerle, hatta oldu bittilere teslim oluşla izah edileceğini gösteriyor. Türkiye'deki modernleşme projelerinin yıllardır hasımı gibi gösterilen, kendileri de bu projelerden zarar gören, tepeden inme uygulamalara en fazla eleştiri getiren bir kesimin piyasa adına teslim oluşun resmi gibi mi okumalı bu ayini? Yoksa gelenekle modernliğin buluşması olarak mı?.

Dünyevileşmenin sınır, daha doğrusu kutsal tanımayan, eklemleyerek hatta eklemlenerek genişleyen yapısı karşısında alternatif üretememenin tipik örneği olarak duruyor. Yıllardır "Mevlevi Ayini"ni turistik Mevlevi törenine dönüştürmekle sistem eleştirisi yapanlar nasıl olmuştu da aynı Mevlevi ayinini kendi elleriyle ticari meta haline gelmesini sorgulamaz hale gelmişlerdi?

Türkiye'de modernleşme projelerinin zaafı tepeden inme olmasının yanı sıra bizzat modernleşmeyi kutsayacak kadar sosyolojik ve felsefi anlamda kavramaktan uzak oluşlarında yatıyordu. Modernleşme karşıtı gibi duran/gösterilen kesimin zaafı ise kendi kültürü kadar moderniteyi de kavramaktan uzakta olmalarında yatıyor.

"Göçtü kervan kaldık dağlar başında."