POPÜLER KÜLTÜRÜN GÖZ(LÜĞ)Ü

Popüler kültür, bir kavramı /olayı / olguyu derinlemesine bir bakışla, dikey bir düşünüşle ele almaz ve alınmasına da iyi bakmaz. Bu tür bir düşünüş, popüler kültürün varlığını, meşruiyetini ortadan kaldırır. Popüler kültürün varlığı bu tip yatay / sığ düşünce kalıplarından doğuyor çünkü.

Mevlânâ da popüler kültürün, benzer bir saldırısıyla karşı karşıya. Her türlü inanış ve düşünüş tarzının müntesipleri, sözlerinin arasına Mevlânâ'yı alarak görüş bildiriyor. Mevlânâ'nın dili ve perspektifi buna imkan tanır ve herkesin bundan nasiplenme hakkı vardır, diyebiliriz. Ancak tek bir şartla! Eğer söylenenler Mevlânâ'nın ruh ve düşünce omurgasına ters düşmüyorsa. Birbiriyle çelişen söylemler bile Mevlânâ'dan esinleniyorsa / dayanak buluyorsa burada bir sorun olduğunu söyleyebiliriz. Aynı durum, Şeyh-i Ekber için de söz konusu edilebilir: Arabî de bağlamından koparılmış ifadelerle, aslâ yan yana anılamayacağı söylemlere dayanak olarak kullanılıyor.

TASAVVUFUN VE MEVLANA'NIN DİLİ

Mevlânâ'nın kullandığı dilin anlaşılmasıyla ilgili problemlerin olduğunu söylemek mümkün. Bununla birlikte Mevlânâ'nın metaforları / sembolleştirmeleri / hikayeleştirmeleri de modern zamanlarda yerli yerince anlaşılmaktan - büyük bir kitle tarafından - uzaktır. Aslında çemberi genişletecek olursak, tasavvufun dili, metaforları ve inanış zemini de modern seküler aklın ve algılama biçimlerinin imkanları içinde anlam kaybına uğramıştır.

Birçok mutasavvıfın düşünceleri, hislerini ifade ettiği dönemler ve insan tipleri düşünüldüğünde, muhatabın da söyleme etki ettiği düşüncesinden hareketle önem taşır. Daha açık söyleyecek olursak, Mevlânâ, Şeyh-i Ekber ve diğer mutasavvıfların pek çoğunun, söylemlerinde, belirli bir insan niteliğini ve keyfiyetini de gözettiklerini söyleyebiliriz.

Elbette avama söyledikleri sözler de var; ancak bazı şeyler var ki, muhatabının niteliği gözetilerek söylenmiştir. Ancak bugün bu durum karmakarışık olmuştur.

SEKÜLER DİLİN SINIRLARI

Modern insanın kullandığı dil ve metaforik algısı oldukça zayıftır. Kullandığı dilin metafizik boyutu günden güne azalmaktadır. Seküler dil, gitgide kavramsallaştırma ve örnekleme kabiliyetini yitirmektedir. Buna mukabil sığ, klişe, köksüz ifade biçimleri de gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Bu sebepledir ki, mesela şiir dili kısırlaşmakta ve dönem şairleri ne yazık ki azalmaktadır. Dilin imkanlarını açacak görsellikler gelişirken, dilin kısırlaşması da buna paralel olarak gelişen bir başka dikkat çekici noktadır. Dil de tüketilen bir olgudur ve metafiziğini yitirdikçe tüketilmesi de kolaylaşacaktır.

Mevlânâ'yı kendi dilinden okuyabilme niteliğinden mahrum olmak bir yana, şerhlerini dahi anlayabilmek mümkün olmuyor birçokları için. Osmanlıca, Arapça, Farsça gibi dillerin eğitim müfredatlarındaki yerleri düşünüldüğünde temel kaynaklarla aramızdaki mesafe acı bir şekilde bir kez daha önümüze gelecektir. Onun gazellerini, rubailerini anlayabilecek zihin ve algı yapısı, dil kavrayışı tükeniyor modern zamanlarda. Dolayısıyla mutasavvıfları da kendi dünyamızın dar kalıplarına, seküler ve sığ bir dile kurban ediyoruz. Mevlânâ da "ne olursan ol yine gel" kadar dünyamızda yer teşkil ediyor. Bu bile doğru anlaşılabilse, bazı kapıları açacak ama ne yazık ki bir cümleye indirgediğimiz düşünce bile doğru algılanamıyor.

METAFİZİK DİLİN İMKANLARI

Bu sıkıntıyı yaşayan sadece tek bir kesim değil; ne yazık ki, dil / anlam / metafor karmaşası ve sığlığı yaşayan farklı kitleler var. Sosyalistler de, İslâmcılar da, Milliyetçiler de, Liberaller de aynı sığlıktan nasibini alıyor. Dilin metafiziğini, metafizik imkânlarını ve boyutlarını yitirmesi bütün düşünüş biçimlerini karanlık yollarda, çıkmaz sokaklarda yapayalnız bırakıyor. Oysa, insanı özgürleştiren ve zenginleştiren şey, aslında, metafizik açılımları ve metaforik düşünme kabiliyetidir neticede. Hayal kuramayan, sembolleştiremeyen, kavram üretemeyen bir dünyanın insanları olarak farklı kaynaklardan besleniyor olsak da, aynı çıkmaz sokakta dolaşıp duruyoruz. Bu açıdan bakıldığında, Mevlânâ, bir dünya açarken, pergelin bir ucunda salınırken, bazıları için de çıkmazın kendisi oluyor. Mevlânâ'yı popüler söylemlerine kurban ederlerken, kendileri ışıksız bir yola giriyorlar.

Dinin ve din dilinin anlaşılmasıyla ilgili devâsâ bir sorun var karşımızda. Modern zamanlarda dinin algı düzeyi ile ilgili olarak içimiz rahat bir şekilde cümleler kuramayız. Birçok açıdan sorunlu bir alan bu. Çünkü hayat bütüncül olarak seküler bir forma girdikçe din dilinin algılanma imkanı da sekülerleşiyor. Tanrı'yla hangi dili konuşabileceğini bilemeyen modern insan, peygamberi de, kutsal kitabı da ve arkasından gelen din büyüklerini de anlamaktan aciz bir duruma düşüyor.

"Mutasavvıflar da anlaşılır bir dil kullansaydı" şeklindeki itiraz ancak komik olarak nitelendirilebilir; ki, günümüzdeki durum basitlikten de aşağıya tepetaklak inmiştir. Asgari düzeyde vahiyle, sünnetle ve temel kaynaklarla muhatap olabilmeyi başarmış bir insan bile bu metaforik dile, anlatım tarzına adapte olabilir. Sorun o insanların anlatım tarzından ziyade dînî hayatın ve algının nitelik olarak anlam kaybına uğramasındadır.

BATILILAR, POPÜLER KÜLTÜR VE TASAVVUF

Yanlış anlaşılmalar bir yere kadar anlaşılabilir. Bundan daha bir tehlike var; ki, o da, Mevlânâ'nın bir olgu ve inanış sistematiği olarak popüler kültür tarafından kullanılması. Son zamanlarda özellikle Batı'da sûfî akımlar ilgi görmektedir. Hint ve Çin mistisizminden medet uman Batılılar bu arada İslam mistisizminden etkilenmeye başlamışlardır. Türkiye'de de tasavvufî düşünüş biçimi geçmiş dönemlere oranla daha fazla ilgi çekmeye başlamıştır. Bu durum, peşisıra ciddi bir yanılgıyı ve sapma tehlikesini de içinde barındırıyor. Özü gereği içe dönük / derûnî olan tasavvuf, popüler kültürün kullanım alanına girerek, görselleşmeye, içeriğini ve ruhunu kaybetmeye başlamıştır. En azından birileri bu anlamda kullanma çabasındadır diyebiliriz. Bu popülerlik ve içini boşaltma, son kertede, " ne güzel, hem dinî argümanlarım var; hem de hayatımı dilediğim gibi yaşıyorum" sapmasına dönüşmektedir.

Tasavvuf ehli temel kavramların doğru anlaşılması ve bunların davranış biçimlerine de sahih bir şekilde yansıtılabilmesi için sorumluluk almalıdırlar. Aksi halde Mevlânâ gibi Şeyh-i Ekber gibi değerler, düşünürler, inanç ve düşünce eksenlerinden kopartılarak süflî bir din anlayışına kurban edilme tehlikesiyle karşı karşıyalar. Dergahların kapanması ile birlikte öz denetim mekanizmaları da zayıfladığından birçok olumsuz örnek insanların zihnini ifsad etmektedir.

MEVLANA'NIN KAYNAĞI: KUR'AN

Kimi neyzenlerin alakasız mekanlarda ney üflemeleri, neyin sızısına yakışmayan halleri sürdürmeleri de bu popüler kültür ortamının sonuçlarıdır. Yine benzeri olarak Sema'nın da, popüler kültürün saldırısıyla, birçok zaman anlam kaybına uğratıldığını söyleyebiliriz. Tasavvuf kültürü, ciddi bir saldırının tehdidi altındadır. Bu tehdit, bu kültürün direkt olarak yok edilmesiyle ilgili değil, anlam boşaltılması ve popülerleştirilmesi yoluyla kaynağından / vahiyden koparılmasıyla ilgilidir. Vahiyden koparılmış bir söylemi genelde tasavvufa, özelde ise Mevlânâ'ya, Arabi'ye yakıştırmak, cahillik değilse, haince bir saldırıdır. Neticede Mesnevî, "Mahz-i Kur'an" dır; yani özünü Kur'ân'dan alır.

Sonuç olarak Mevlânâ da birçok mutasavvıf gibi pergelin diğer ayağına tutunabilirsek bize ufuk açacak, birçok gizi açığa vuracak isimlerden biridir. Ama onun anlam dünyasına adım atabilmek dil, bilgi, metafor alanlarında yetkinleşmeyi / hiç olmazsa samimiyeti! gerektirir. Önce Mevlânâ'yı popüler kültürün saldırısından korumak gerekir. Mevlânâ'yı dediğime bakmayın siz. Aslında kendimizden söz ediyorum.

"Ruh, ilim ve akılla dosttur….Köpek dahi ilim öğrenince sapıklıktan kurtulur, ormanlarda helâl av avlanır."

Geri dön

Yazdır

Yukarı