NEW YORK- Her ülkenin kendi çıkarları başka ülkelerin çıkarlarından önce gelir, gelmelidir. Öyle olduğu içindir ki, ayrı ayrı ülkelerden söz edebiliyoruz. Aralarında çıkar ortaklığı bulunan ülkeler biraraya gelerek o konularda ortak hareket edebilirler. BM bütün ülkelerin ortak 'barış' özlemi gözetilerek kurulmuş bir örgüttür; ABD'nin çevresindeki NAFTA, Avrupa ülkelerini biraraya getiren AB de 'ortak çıkarlar' ile ilgili birlikteliklerdir. NAFTA ve AB gibi 'ülkeler-üstü' örgütlere yansıyan ortak çıkarlar dışında, üye ülkeler, yine kendi çıkarları istikametinde politikalar belirlemeye devam ederler...

Uluslararası ilişkilerin bu temel gerçeği ortada dururken iki ülke arasında 'stratejik ortaklık'tan nasıl söz edilebilir? Hele bunlar, ABD ve Türkiye gibi, farklı uygarlık çevreninden, gelenekleri benzemeyen, kimliklerini yaşadıkları coğrafyaların belirlediği iki ülke ise? İki büyük okyanusun koruduğu ABD ile, Avrupa, Ortadoğu, Balkanlar ve Kafkasya'ya uzanan bir coğrafyanın parçası olan Türkiye'nin öncelikleri bir olabilir mi?

Zaten, Türkiye ile ABD arasındaki ilişkilerden söz ederken 'stratejik' sıfatını kullananlar, buna ister 'ortaklık' ister 'işbirliği' adını uygun görsünler, aslında o sözcüklerin taşıdığı anlamlara tam uymayan bir niyetten hareket ediyorlar. Asla yerine gelmesi mümkün olmayan bir niyeti...

Türkiye için ABD önemli bir ülke, buna hiç kuşku yok. Ancak, bu önem ortak duyarlılıkların paylaşımından kaynaklanmıyor. Özellikle 11 Eylül sonrasında benimsediği çizgiyle ABD, Türkiye gibi demokrasisini geliştirmeye çabalayan, hukuk kaygusu bulunan ülkelere örnek olmaktan epeyi uzaklaştı. Dahası, ABD, George W. Bush'un 'önleyici saldırı' doktrini sebebiyle gönüllü benimsemeye dayalı bir ortak davranış arayışı peşinde de değil. Kendisiyle ittifaka girenlere zorladığı ilişki tarzı Türkiye'yi çevresiyle düşman hale getirebilecek potansiyeli içinde taşıyor.

Böyle bir ülke ile Türkiye'nin 'stratejik' herhangi bir işbirliği içine girmesi elbette mümkün değildir. Türkiye'nin kendisine verebileceği sınırlı desteği ABD'nin de 'stratejik' kategorisine koyacağı sanılmamalı. Bu bakımdan, tartışması günlerden beri süregiden "Stratejik ortaklık mı, stratejik işbirliği mi?" sorusunun en doğru cevabı "İkisi de değil" olabilir...

Peki de, varolan ve geliştirilmesi beklenen ilişkiyi nasıl tanımlayabiliriz?

Türkiye, tarihinin de zorlamasıyla, kolay kolay kabına sığamayan bir ülke. Kendisi etrafıyla ilgilenmek istemese de, etrafı onun kendisiyle ilgilenmesini bekliyor. Bu ilgi elbette ABD'nin de dikkatini çekecek boyutlarda. Balkanlar, Ortadoğu, Orta Asya, Kafkasya coğrafyasını Türkiye'yi hesaba katmadan değerlendirmek mümkün değil. Bugün 'Büyük Ortadoğu Projesi' konuşulduğu için Türkiye daha çok o kapsamda anılıyor; ama yarın Orta Asya gündemin ilk sırasına yükselse, Rusya 'sorun' haline dönüşse Türkiye o kapsamda da sözü edilen bir ülkeye dönüşecektir. 'Nizam' (düzen) fikri olan her gücün hesabına katması gereken bir ülke Türkiye...

Buna karşılık, ABD de, özellikle 11 Eylül'ün kimyasını henüz bozmadığı günlerde, dünya için 'olumlu' anlamda da önemli bir ülkeydi. Kendi çıkarlarını çok fazla ön planda tutma ve dünyayı 'ortalama' zevk ve kalite yönünde yoğurma saplantısı olmasa daha da artacak önemi, askerî gücü ve mâlî piyasalara egemenliği sebebiyle bugün de devam ediyor. Türkiye açısından, ABD, yanında görmek isteyeceği bir ülke...

Böyle bir yanyanalık 'ortaklık' sayılabilir, bu ortaklığa 'stratejik' denilebilir mi? Türkiye'nin doğal etki alanında meydana getireceği dalgalanmayı, o dalganın etkileyeceği değişimi Washington yeterli görürse neden olmasın? Bu sebeple de, ilişkinin boyutu ve kapsamına, öncelikle ABD'nin karar vermesi gerekiyor...

Başbakan Tayyip Erdoğan'ın ziyareti, Bush ve ekibine, bu nâzik konu üzerinde düşünme fırsatı sağlaması bakımından önemli.

FEHMİ KORU

Künye

Temsilcilikler

Abone Formu

Mesaj Formu

Online İlan