Ana Sayfa
Gündem
Politika
Ekonomi
Dünya
Aktüel
Spor
Yazarlar
Televizyon
Sağlık
Bugünkü Yeni Şafak
Son Dakika
657'liler Ailesi
Bilişim
Çalışanın Sesi
Diziler
Düşünce Gündemi
İzdüşüm
Kültür-Sanat
Okur Sözcüsü
Röportaj
Sinema
Yemek
Zamanda Yolculuk
Bize Yazın
Abone Formu
Temsilcilikler
Reklam
Künye
Arşiv

Yeni Şafak'ta Ara

	Dücane CÜNDİOĞLU dcundioglu@yenisafak.com.tr

Bazı dikkatli okurlar, "Hz. İnsan" ile "Hazret-i İnsan" terimlerini birbirinden farklı olarak kullandığıma işaret etmek suretiyle aradaki anlam/vurgu farkının açıklanmasını taleb ediyorlar.

Bir gazete yazısının sınırları içerisinde kalmak zorunda olduğumdan, okurların isteğine yine bu sınırlar dahilinde cevap verebilirim. Bu bakımdan öncelik verdiğim birkaç noktanın altını çizmekte yarar görüyorum. ("Bir noktanın altını çizmek"le, bu bağlamda, bir daireye/bir bütüne sadece bir tek noktadan teğet geçmeyi kastediyorum.)

1. 'Hazret' (çoğ. 'hazerât') sözcüğünü, 'mertebe' ve/veya 'makam' mânâsında kullandığım için, "hazret-i insan" terkibi, bir isim tamlaması olarak anlaşılmalı; yani "insan mertebesi" (insan'ın mertebesi=insanlık)...

2. İnsan'ın mertebesinden her söz edilişinde, bu mertebenin dışında başka mertebelerin mevcudiyeti de dikkate alınmalıdır. Meselâ madenler, bitkiler, hayvanlar (eski tabirle: cemadât, nebatât, hayvanât)... İlim-irfan geleneğimizde sıklıkla kullanılan "nefs-i nebatî, nefs-i hayvanî, nefs-i insanî" terimleri, içiçe geçmiş daireler halinde yerkürede varolanların müteselsil evre(n)lerini işaretliyordu. Nitekim nefs-i insanî'nin, ancak hazret-i insan'da (insanlık mertebesinde) tahakkuk edebileceği kabul ediliyor; nefs'in mertebeleri, en nihayet madde'yle/tabiat'la karışmış mizaclardan teşekkül ettiğinden nefs'in bilgisi Fizik'te (İlm-i Tabiî'de) öğretilirken, buna mukabil akl'ın/ruh'un bilgisi sadece Metafizik'te (İlm-i İlahî'de) ele alınıyordu. Klasik Fizik çeşitli dallara ayrılır ve meselâ İlm-i Nebatât (Botanik) bitki türlerini, İlm-i Hayvanât (Zooloji) hayvan türlerini incelerken, İlm'un-Nefs (Psikoloji) ise insan'da en yüksek evresine çıkan (kemâline eren) nefsi kendisine konu edinir, işbu nefis, bitkilerin ve hayvanların nefislerini de kapsadığından insan'ın nefsini bilmek, âlemi bilmekle eş tutulurdu.

3. Kişinin nefsini/kendini bilmesi, "haddini bilmesi" demekti. Nitekim haddini bilen, hangi mertebeye ait olduğunu bildiği gibi, ait olduğu mertebenin niteliklerini de bilirdi. İlm'un-Nefs ile İlm-i Ahlâk'ı birleştiren nokta da burasıydı. Aradaki fark, İlm'un-Nefs, teorik bilimlerden (hikmet-i nazariye) Fizik'in bir dalı olarak kabul edilirken, İlm-i Ahlâk'ın pratik bilimler (hikmet-i ameliye) arasında yer almasıydı; zira ilki nazarî, ikincisi amelî idi. Kısacası insan nefsinin zâtını/kendisini İlm'un-Nefs, a'raz ve ahvâlini (hâl ve sıfatlarını) ise İlm-i Ahlâk incelemekteydi.

4. İnsan mertebesinde doğan her ferd, bilfiil değil, ancak bilkuvve insan olarak doğar. Mertebesinin hakkını vermediği takdirde, insanlık mertebesinden düşer. Bu nedenledir ki insan, ancak kendisine emek verdikçe, kendisine özendikçe insanlaşır/insanlaşabilir. Hiçbir bitki bitkileşmez, hiçbir hayvan hayvanlaşmaz; lâkin insan insanlaşır; zira ancak insan, kendi mertebesine ait yetileri ve yetenekleri (kabiliyetleri) gerçekleştirdikçe, geliştirdikçe 'insan' olur. Dolayısıyla insanlık 'olan/olunan' bir şeydir. Kişinin insan olması, mertebesine özgü vasıfları temsil edecek hâle gelmesi, kendi dairesini tamamlaması, yani kemâle ermesi demektir. Nitekim güzel Türkçemizde kullanılan "adam olmak" deyişi de buradan gelir. "Adam olmak", âdem olmak, yani insanlığın hakkını vermek demektir. Sözün özü, hiçbir varlık kendi mertebesinden dışarı çıkamaz ama insan insanlığından çıkabilir.

5. Bu mülâhazalara istinaden "Hz. İnsan" ifadesini, insanlık mertebesine karşılık olmak üzere değil, bilâkis bu mertebenin hakkını vermiş olan örnek kişi (bu mertebenin numûne-i imtisali) anlamında kullandığımı söyleyebilirim. (İlim-irfan geleneğimizde bilinen yaygın karşılığı İnsan-ı Kâmil'dir.)

Bir tek Efendimiz'e (s.a) ve sadece âsâr-ı güzîdelerinden zât-ı pak-ı Muhammedî'nin kokusunu duyduğum zevâta işaretle kullanmaya cür'et edebildiğim bu tanıma, şahsen, yazılı bir metinde rastlayamadım; ne yazık ki rastlayana da tesadüf edemedim. Temellendirmeye çalıştığım şekliyle bu terkibi ilk kez, küçük bir çocukken -melâmet neşveleri arasında- merhum babamdan işitmiştim. İtiraf etmeliyim ki sürekli işitip durmuş, lâkin bir türlü anlayamamıştım.

Son zamanlarda sadece 'hat' suretinde bazı kitabet örnekleri görüyor ve Hz. İnsan'ın değil hakikatine, gölgesine bile rastlayabildiğim için, neden saklayayım, için için seviniyorum; kaderimce/kadarımca sevinebiliyorum.

Geri dön

Yazdır

Yukarı