12 Mart askeri müdahalesinin 30. yıldönümünde; dönemin ön plandaki kişilikleri ikisi dışında "ebedi alem"e intikal etti. Cumhurbaşkanı Sunay, muhtırayı imzalayan dört komutan Tağmaç, Gürler, Eyiceoğlu, Batur, askeri dönemin başbakanları Erim, Melen, Talu ve CHP lideri İnönü artık hayatta değiller. 12 Mart müdahalesinin devirdiği Başbakan Demirel, Güniz Sokak'taki evinde, dönemin CHP Genel Sekreteri Ecevit ise başbakanlık koltuğunda.

Komutanların hesabı tutmadı

Memduh Tağmaç: Muhtırayı imzalayan Genelkurmay Başkanı. Erzurum'da 1904'de doğdu. Genelkurmay Başkanlığı'na 1969'da atandı. 1972'de Gürler-Batur ikilisinin zorlamasıyla 30 Ağustos'tan önce yaş haddinden emekliye ayrıldı. Altı yıl sonra Ankara'da öldü.

Ö. Faruk Gürler: Kara Kuvvetleri Komutanı. İstanbul'da 1913'de doğdu. 1972'de Genelkurmay Başkanı oldu. 1973'de Kontenjan Senatörü olarak Köşk seçimlerine girdi. Ancak Demirel-Ecevit ikilisi, "ordu karışmıyor" tüyosunu aldı ve Gürler'i seçtirmedi. İki yıl sonra öldü.

Muhsin Batur: Hava Kuvvetleri Komutanı. 1920'de İstanbul'da doğdu. "Kariyerine" 1960 darbesinde Başbakan Menderes'i Kütahya'da tutuklayarak başladı. Gürler'in yerine ilk havacı Genelkurmay Başkanı olmak istedi ancak başaramadı. Bunun üzerine Demirel ve Ecevit'e "ordu karışmıyor" tüyosunu vererek Gürler'in önünü kesti. 1973'de emekli oldu. 1980'de Cumhurbaşkanlığı'na aday oldu. Seçimi "kıl payı" kaybetti. 12 Eylül sonrası Erdal İnönü'nün SODEP'ine üye yazıldı, tepkiler üzerine hemen istifa etti. 1999'da İstanbul'da öldü.

Celal Eyiceoğlu: Deniz Kuvvetleri Komutanı. 1914'de İstanbul'da doğdu. 12 Mart döneminden sonra Tokyo Büyükelçiliği'ne atandı. 1974-79 arası orada görev yaptı. Döviz kıtlığı nedeniyle diplomat aylıklarının gecikmesini protesto eden mektubuyla gündeme geldi. 1983'de İstanbul'da vefat etti.

Siviller de artık hayatta değil

Muhtıra döneminin 'sivillerinden' Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın, 1899'da Trabzon'da başlayan hayat macerası 1982'de İstanbul'da sona erdi.

12 Mart'ın ilk başbakanı Nihat Erim, 1980'de Dragos'ta terörist saldırı sonucu 68 yaşında hayatını kaybetti. Halefleri Ferit Melen ve Naim Talu da hayatta değil.

Ana muhalefet partisi CHP'nin lideri İsmet İnönü, 12 Mart sürecinde zorlu günler geçirdi. 1972 Mayıs'ında Kurultay'da istediğini yaptıramayınca, CHP Genel Başkanlığı'ndan ayrıldı. Yeni Genel Başkan Ecevit'in, Ferit Melen hükümetinden bakanlarını çekme kararı üzerine aynı yılın sonbaharında partiden de istifa etti. İnönü, 1973'de bu dünyadan ayrıldı.