TUNCAY OPÇİN / İSTANBUL
Türkiye, Güneydoğu'da yaşanan olaylarda 15 yılda 30 bin kişiyi kaybetti. Ancak binlerce insanın yanısıra, hem doğa hem de tarihi doku da çatışmalardan nasibini aldı. Arkeolojik ve tarihi envanteri bir türlü tamamlanamayan Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da yaşanan tarih kıyımını gazeteci Zülküf Kışanak kitaplaştırdı. Yitik Köyler adlı çalışması Belge Yayınları'nca basılan Kışanak'a göre Asur, Keldani, Uri ve Urartu uygarlıklarına ait ören yerleri, kalıntılar yokedildi:

"15 yıldır bölgedeyim. Kars - Ani harabelerinden Urumiye'ye, Mardin - Deyruz Zaferan'dan Ahlat'a kadar her yeri dolaştım. Bu bölgede binlerce höyük, ören yeri var. Ne yazık ki hemen hepsi tahrip edildi. Malazgirt'te, şimdi Nurettin köyünün bulunduğu bölge Urartular'ın Van'dan önceki başkentidir. Burası hazine arayıcıları tarafından dozerlerle delik - deşik edildi. Hâlâ 1915 Ermeni Sürgünü sırasında boşaltılan Ermeni köyleri envantere geçirilmedi."

1915'te Ermeni, Keldani ve Süryaniler'in boşalttığı pekçok köye Kürtler yerleşti. Ancak özellikle Hakkari'de, yüksek yerlerde bulunan köylerin neredeyse yüzyıldır boş olduğuna dikkat çekti Zülküf Kışanak: "Hakkari'nin girişinde Zap Karakolu vardır. Kırık Dağı Vadisi'ne bakar. Bu dağda 3 bin metre yükseklikte Beyaz Kilise vardı. Kadim Keldani Kilisesi'dir. Osmanlılar döneminde bu bölgede yaşayan Keldani Metropolitliği'nin eserleri burada saklanırdı. Burası bir çoban tarafından keşfedildi ve yağmalandı."

Bu olay bölgede yaşanan "tarih soykırımı"nın tek örneği değil. Kışanak'ın tespitlerine göre, ünlü yazar Mıgırdıç Margosyan'ın köyü Kırkpınar (eski adı Heridan) da eski bir höyük üzerine kurulmuştu. Burası da boşaltıldıktan sonra dozerlerle yokedildi. Yine Tunceli - Kırklar Dağı'da arkeolojik sahadır. Ancak çatışmalardan orası da nasibini aldı, teröristler barındığı için top ateşine tutulmuş bu bölgede.

"Van - Başkale'de, Bayraklı ören yeri vardır. Burası askeri bölgedir. Mardin'de Nusaybin - Midyat arasında Dare bölgesi de ören yeridir. Tam ortasına askeri birlik yerleştirildi. Bunlara karar verirken dikkat etmek gerekli" diyor Zülküf Kışanak ve ekliyor: "Tahribattan nasibini alan yerler sadece arkeolojik yerler değil. Sünni köylerinde tarihi camiler, Ermeni ve Süryaniler'in terkettiği kiliseler ile, Tunceli'de Alevi ziyaretgahları da çatışmaların kurbanı oldu. Bugün boşaltılan köylerin camilerinde, çürümüş kilimleri, halıları, parçalanmış Kur'an-ı Kerim'leri görmek mümkün."