Liderlik değişimi zamanında yapılmalı

Şirketin şu beş ilkesi, Honda'nın kurucusunun felsefesini özetlemektedir:

Bunlar basit ve bilinen ifadelerdir, ama bunlarla harekete geçmek kolay değildir. Yöneticinin bir kontrol listesi olmalı ve sürekli olarak bu ilkelerin hayata geçirilip geçirilmediğini denetlemelidir:

Honda'nın efsanevî yöneticilerinden Kawaşima 45 yaşında başkan olmuş, 55 yaşındaysa emekliye ayrılmıştı. Sebebini soranlara cevabı şuydu: "Başkanlık yaptığım on yıl içinde harcamam gereken enerjinin hepsini harcadım. Şimdi yeniden şarj olmaya ve yakıt depolamaya ihtiyacım var. Bir organizasyonu genç ve diri tutmak istiyorsanız, liderlik değişimini zamanında yapmalısınız." Kawaşima'nın alicenaplığını gösterebilecek kaç Türk yönetici var acaba?

Honda nasıl yönetiliyor?

Hondaizmin anlaşılabilmesi için, önce Japon yöneticilik sisteminin genel özelliklerine bir göz atmada yarar var. Bu alanda çokça okunan iki eserden kısa bir özet yapalım:

Mito'ya göre, Honda bu yedi ilkeye "liderlik felsefesi"ni ilave etmiştir. Her kademedeki işgörenlerin kişisel davranışları için rehber ilkeler ortaya koymada liderlik felsefesi anahtar rol oynamaktadır. Neo-Konfüçyen düşüncenin gerçekliğidir bu: Yönetim, bütün iş faaliyetleri için açık ve seçik bir normatif çerçeve belirlemelidir. Konfüçyen yaklaşım ekonomik kurumların "insanlardaki en iyi şeyleri dışarı çıkarabilme" yolundaki tasarım demektir. Böyle bir yaklaşım kaçınılmaz olarak tutarlı bir yöneticilik ideolojisi geliştirmek anlamına gelir. Mito'nun sözünü ettiği "farklı yaklaşımlar arasındaki eşzamanlı rekabet", "kendine güven", "tamamlayıcılık ilkesi".. hep normatif ve ideolojik ifadelerdir.

Peki işgörenler, çıkarları çoğu zaman yönetimin plan ve hedeflerine ters düştüğü halde, bu gibi inançları niçin paylaşsınlar? Sanayi ilişkilerinin gerçekliği bakımından, Japonya'nın başka ülkelerden ne farkı var?

Devlete bel bağlamayın

Japon yöneticiliği, işgörenlerin davranışlarını yönlendirmede normatif sloganların bilinçli şekillendirilmesi inancına dayanmaktadır. Bu tür sloganlar doğrudan dirençle karşılaşsa bile! Bu yargı yönetici elitin toplumda yüzyıllar süren manevî liderlik tarihinden güç almaktadır. Japon işletmelerinin İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki yüksek başarıları bu yaklaşımın modern Japon toplumunda hâlâ sonuç vermekte olduğunu göstermektedir. Fakat bunun orta ve uzun vadede de sürüp gideceği şüphelidir. "Batılılaşan" Japonların eski manevî liderlik anlayışına sahip olmaları zor gözükmektedir.

Honda Motor Company, şirketin kendi kelimelerini kullanacak olursak, "müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere makul fiyatlı üstün nitelikli ürünler imal etmeyi ve bu işi küresel bir perspektifle gerçekleştirmeyi" hedeflemektedir. Ancak, eğer Honda'da çalışmakta olanlara işletmelerinin felsefesini soracak olursak, farklı cevaplar alırız. Sabit bir kurallar kümesi olmayan Hondaizmin ruhuna uygundur bu. Uygulamada, Hondaizm, çalışanların kendi vicdanlarının sesine göre bir yol tutturmalarını ister. Hayal güçlerini kullanmalarını, kendi davranış kodlarını belirlemelerini ve kendi hedeflerini kararlaştırmalarını ister. İşin merkezinde bireyin özgürlük ve saygınlığı yer almaktadır. Çok sayıda kişiliğin, dolayısıyla da birçok Hondaizm yorumunun şirkette bulunmasına rağmen, "ortak bir kelime hazinesi" vardır. Asla unutulmayan şeylerse, iki kurucunun (Soiçiro Honda ve Takeo Fujisawa) şu üç ilkesidir:

1. Özgün olun.
2. Hükümetlere bel bağlamayın.
3. Kendiniz için çalışın.

Her üç kural da Hondaizmde temel nitelikte olmakla beraber, birincisi her zaman ağır basmaktadır. Savaş öncesi yıllarda, Bay Honda ABD ve Avrupa'da imal edilmekte olan uçak, araba ve motosikletlere hayrandı. Japon teknolojisinin çağın gerisinde bulunmasına hayıflanıyor, muazzam farkın günaşırı kapatılamayacağını biliyordu. Yine de Bay Honda Japonya'nın aradaki farkı kapatabileceğine inanıyordu. Taklitle değil, kendi öz teknolojisini geliştirmekle olabilirdi bu. Küçücük mahalli atölyesinde bile, "küresel perspektifle" geliştirilecek teknoloji ihtiyacından söz ediyordu.

Setsuo Mito, özgün olmanın Bay Honda için ne anlama geldiğini mükemmel biçimde tasvir etmektedir: O yıllardaki üç beş Japon motosiklet imalatçısı sadece yabancı markaları taklitle yetiniyorlardı. Örnekleri Triumph veya Adler idi; onlara benzeme yarışındaydılar. Honda'nın mamülleri de önceleri rakiplerinin çok gerisindeydi; fakat o, sadece yabancı markaları taklit etme fikrini gururuna yediremiyordu. Kendine ait daha iyi, özgün bir marka geliştirmeyi kafasına koymuştu. Çok zaman ve çabaya malolsa da, sonunda rakiplerini altetmeyi başardı. Taklit sayesinde köşeyi dönen firmaların işleri önceleri iyi gittiyse de, sonunda nal toplamaya başladılar. Kısa vadeli sonuçları yaratıcı, özgün çabanın önüne koyanlar, nihayette kaybetmeye mahkûmdular.

Bay Honda sloganlara yüz vermiyordu. Ağızlara sakız olan "Yaratıcılık taklitle başlar" veya "Taklit, yaratıcılığın parçasıdır" gibi sözler, özgünlük yokluğunu örten numaralardı. Bunlarla oyalanmaya değmezdi.

Yaratıcı olan, özgünlüğün peşinden koşan kişi, hükümetlere bel bağlamazdı. Bay Honda bu yönüyle, hükümetlere beşikten mezara kadar avuç açan diğer Japon müteşebbislerinden çok farklıydı. Ensesi, kendi işini kendisi yaptığı için kalındı. Honda 1948 yılında kurulduğu günden bu yana şirket yönetimi hiçbir zaman resmî yardım veya koruma peşine düşmedi. Çok zor zamanlarda bile, şirket hükümete yardım elini uzatma talebinde bulunmadı; oysa Japonya'da çok yaygın bir uygulamadır bu. Kendi başının çaresine baktı Honda. Yabancı sermayenin ve yabancı ürünlerin rekabetini ise hoş karşıladı. Japonya'da yine nadir alışkanlıklardan biridir bu. Hükümetlerle arayı yapmak için yüksek yönetim veya danışma kademelerine hiçbir emekli bürokratı da tayin etmedi.

Honda'nın serbest rekabete ve öz-güvene dayalı yönetim ilke ve uygulamaları hakiki girişimcilik ruhunu somutlaştırıyor. Dayanışma ve birlik içinde harekete önem veren Japon sanayi çevrelerinde bu tutumu yüzünden "serseri" olmakla suçlandı. Honda'nın tutarlı inancı şuydu ki, sürekli hükümete bel bağlayan imalatçılar, uluslararası pazarlarda hiçbir zaman tam rekabetçi olamazlar. Japon ekonomisi uluslararasılaştıkça, Honda tarzı yönetimin kıymeti daha iyi anlaşılıyor.

Hondaizmin diğer bir anahtar unsuru, şirketin eylem-yönlü yaklaşımının ifadesi olan "kendin için çalış" ilkesidir. Nefsini öne çıkarmama ve kendini gruba adamanın Japonya'da uzun bir geleneği vardır. Fakat bugünün dünyasında salt "ülke uğruna" veya "şirket uğruna" insanları göreve çağırmak, yeterli motivasyonu sağlamayabilir. Honda'nın yönetim ilkesi, başından beri "kendin için çalış" olmuştur. Bunu, şirket ve ülke çıkarı ile bağdaştırmak daha üst kademelerde mümkün olabilmektedir.

Geri dön

Yazdır

Yukarı