Hıristiyan dünyasında Hz İsa'nın doğum günü olarak kabul edilen Noel, Batı Hıristiyanlığı'nda (Katolik Kilisesi) Aralık'ın 24'ünü 25'ine bağlayan, Doğu Hıristiyanlığı'nda (Ortodoks Kilisesi) ise Ocak'ın 5'ini 6'sına bağlayan gece olarak kabul edilmesine rağmen, bizde yılbaşı gecesi ile özdeşleştirilmiş durumdadır.
Bu gece Batı'da Roma Saint Pietro Kilisesi'nde bizzat Papa'nın yönetimindeki ayin başta olmak üzere özellikle merkezî kiliselerde büyük dînî ayinler düzenlenir ve her ülkenin birçok ulusal televizyonu bu ayinleri canlı olarak yayınlar. Bu vesileyle Hıristiyanlar manevi bir atmosfer içerisine girerler ve eğlenceden uzak dururlar. Yani Noel eğlencesi değil Noel ayini yaparlar, ancak yılbaşı gecesi genel ahlak kurallarını da dikkate almayacak derecede eğlencede aşırı giderler. Noel Baba ve Noel Ağacı gibi figürleri genellikle Noel günleriyle irtibatlandırmalarına rağmen, bizde bunlar yılbaşı ile gündeme getirilmektedir. Bunlar esasında birer pagan adeti olmasına rağmen yine bizde büyük bir kesim tarafından benimsenmekte ve benimsetilmeye çalışılmaktadır. Yani konunun boyutları insanımız tarafından yeterince bilinmemekte ve bu yüzden karşılıklı suçlamalara kadar varan münakaşalara sebep olmaktadır. Dolayısıyla yıllardır ülkemizde kavram kargaşasından kaynaklanan bir anlaşmazlık sürüp gitmektedir.
NOEL'İN KÖKENİ
Bu sebeple yılbaşlarında konunun ilmî olarak ele alınıp incelenmesinde ve boyutlarının ortaya konularak insanların bilinçlendirilmesinde fayda vardır. Bu amaçla Noel'in ne olduğu ile ilgili özetle şunları söyleyebiliriz:
Noel, kök itibariyle Galya dilindeki (Keltce) yeni manasına gelen "noio" (Brötonca "neuz" ve Grekce "neos") ile güneş manasına gelen "hel" in (Brötonca "hed" ve Grekce "helios") birleşmesiyle meydana gelmekte ve "yeni güneş" sözünü ifade etmektedir. Kışın gündönümü anında güneşin yeniden doğuşuna işaret eden bu kelime Latince "calendas" terimiyle ifade edilen "ilk gün, ayın yeni günü" manalarına gelmektedir. Paganlarda yeni yılın başlangıcında yapılan şenliklere ad olmuştur (Michel Meslin, "Noel et Epiphanie", Dictionnaire des Religions, Sous la Direction de Paul Poupard, Paris 1993, II,1435.). Mutlu bir olayı, örneğin tahtın mirasçısı büyük şahsın gelişini selamlamak ve bu doğumu bayram maksadıyla kutlamak için Roma döneminde yaşayan insanlar duygularını "Noel! Noel"! diye çığlık atarak dile getirirlerdi. Fransızca'da "haber" manasına gelen "nouvelle" kelimesinin de hem lafız ve hem de anlam olarak "Noel" kelimesine yakın olması yukarıdaki ifadeyle örtüşmektedir. Menşe olarak Hıristiyanlığa ait bir kelime olmamasına rağmen, dînî çerçevede ele alındığında, Hz. İsa'nın doğumunu çağrıştıran ve "doğum günü" manasına gelen Latince "natalis" teriminden türetildiği belirtilmektedir (Catherine Lepagnol, Biografie du Pere Noel, Paris 1979, s. 11). Buradan hareketle insanlara bir ışık getiren "Tanrı'nın Oğlu"nun, yeryüzünde Tanrı'nın cisimleşmiş bir şekli olarak görünmesidir ve bu bağlamda İsa'nın doğuşunun hatırasına kutlanan bir bayramdır" tarzında izahlar da yapılmaktadır (G. Tümer-A.Küçük, Dinler Tarihi, Ankara 1993, s. 265).
İngilizce'de Noel, "Mesih'in ayini" manasına gelen "christmas" terimi ile ifade edilmektedir. Almanca'da "kutsanmış gece" demek olan "weihnachten" kelimesi Noel yerine kullanılmaktadır. "Mütternacht" veya "modranech" terimleri "Noel Gecesi"nin Hıristiyanlığın doğuşundan önce "anneler gecesi" manasına kutlandığını belirtmektedir (Catherine Lepagnol, a.g.e., s. 11).
YILBAŞI KUTLAMALARI
Noel yerine Doğu Hıristiyanlığı'nda kullanılan Epiphanie terimine gelince, bu da İsa'nın doğumundan yaklaşık 239 sene önce "Işık Bayramı" olarak kutlanan ve kışın gündönümüne rastlayan bir bayramın adıdır. Doğu Hıristiyanlığı'na göre Milad'ın başlarında Kral Tiberus döneminde İsa doğduğunda İskenderiye'de ve bütün Yakındoğu'da Jülien takviminin 6 Ocak'ına doğru kışın gündönümünde törenler yapılmaktaydı. Aynı dönemde Grekler de Ocak ayının 5'ini 6'sına bağlayan gece Korion Tapınağı'nda ellerinde meşaleler bulunan büyük bir ayin alayı tarafından Aion dedikleri Zaman'ın doğuşunu şarkı söyleyerek kutluyorlardı. Şarkılarında şu sözler yer almaktaydı: "Bakire doğurdu, ışık çoğalıyor, bakire Aion'u doğurdu". Grekler'in, Osiris'in eski bir ritüelini Helenleştirmek suretiyle böyle bir kutlamada bulundukları belirtilmektedir. Zira o dönemlerde Mısır'da kutlanan gündönümü bayramlarında ışığın arttığına, Nil sularının ise büyüsel bir tedavî gücüne sahip bulunduğuna, bu günün mucizelerle dolu olduğuna ve akarsuların su yerine şarap olarak aktığına inanılırdı. İlk önceleri Aion diye bilinen bu bayram sonraları doğum manasına gelen genethlia ve daha sonra da "Tanrı'nın yeryüzünde görünüşü" anlamında Epiphania olarak isimlendirilecektir. Önceleri İsa'nın Ürdün nehri sularında vaftiz oluşunun ve dünyada ilk görünüşünün hatırasına kutlanırdı. IV. yüzyıldan itibaren ise, Greklerin Aion'un doğumu adına kutladıkları bayramın yerini aldı ve artık İsa'nın doğumu adına kutlanmaya başlandı (Michel Meslin, "Noel et Epiphanie", Dictionnaire des Religions, II, 1435).
Sonuç olarak Noel ve Yılbaşı olayı gerek bayram, gerek Noel ağacı, gerekse Noel Baba kavramları açısından tüm yönleriyle Pagan, Roma ve Batı kaynaklıdır. Günümüzde Hıristiyan dünyasında yılbaşıyla karıştırılmamakta, Hz. İsa'nın doğum günü olarak kabul edilen 24-25 Aralık gecesi kutlanmaktadır. Ülkemizde ise yılbaşı ile özdeşleştirilmekte, Noel Baba, Noel Ağacı mitleri yılbaşı için ortaya çıkarılmaktadır. Yılbaşında her yer Noel Baba gösterileriyle ve acımasızca kesilen gencecik çam ağaçlarıyla dolmaktadır. Yeni gelen yılın en geniş anlamda insanlık için her açıdan hayırlı ve güzel devam etmesini arzu etmeye yönelik dua amaçlı kutlamalar tasvip hatta tavsiye edilebilir. Ancak ne Türk kültüründe ve ne de İslam medeniyetinde asla yeri olmayan pagan, Roma ve Hıristiyan Batı kaynaklı tarzda içkili, kumarlı, sınır tanımayan eğlence dolu bir yılbaşı kutlamasını tasvip etmek uygun değildir.
* Prof. Dr., Sakarya Üniversitesi