Satranç tahtasının, yaşamın yansıması olan "dört köşeli bir evren" gibi işlendiği "Mat" isimli oyun, İrfan Şahinbaş Atölyesi'nde Ankara seyircisinin karşısında. İnsanın varolma mücadelesini konu alan oyunda, Sartre'ın "İnsan özgürlüğe mahkumdur. Özgürlükler ertelenemez, olsa olsa harcanır" deyişi, içinde dansın da bulunduğu zengin öğelerle izleyiciye aktarılıyor.

Asıl mesleği cerrahlık olan Toygun Orbay, ilk yazarlık denemesi "Mat"ı, geçirdiği ameliyatların nekahet döneminde, "Bir oyun yazsam nasıl yazardım" düşüncesinden yola çıkarak kaleme aldığını söyledi. Sanatçı, oyunda "özgürlük" kavramını ele aldığını ve bunu felsefi derinliğiyle irdelediğini kaydederek, "Seyirciye sıcak gelecek bir oyun değil, metin olarak durağan bir metin. Aksiyon yok, olay yok dolayısıyla uzun ve ağdalı bir felsefe izlemeye mahkum oluyor seyirci. Ama Ayşe Mesçi, bunu çekilir hale getiriyor" dedi.

Satrancı, "insanoğlunun en büyük mirası" olarak gören Orbay, şansa yer vermeyen bu oyunun temelinde, insan zekasının yattığını vurguladı. İnsanın bu oyununda yalnızca zekasını değil, hırslarını, tutkularını da sınayabileceğine dikkati çeken Orbay, yaşam ile satrancı örtüştürdüğü noktaları doğru hamleyi, doğru zamanda ve şekilde yapmak, hırsların, tutkuların esiri olmamak, ileriyi görebilmek, karşınızdakinin oyununu analiz edebilmek ve kendi oyununu buna göre kurabilmek olarak gösterdi. Yönetmen Ayşe Emel Mesçi de Devlet Tiyatroları'ndaki ilk rejisi olan oyun için, "Mat, bir satranç partisinin son birkaç hamlesi boyunca, satranç oyuncusunun kurallarla, toplumda genel kabul gören başarı ölçütleriyle, en geçerli kuralın, en iyi hamleyi bulmak olduğu bir satranç tahtasına dönüşmüş dünyamızda, satranç oyuncusu kimliğinde tartışılan çağımız aydınının temel varoluş sorunlarıdır" dedi.